گفت‌و‌گوی قاب کوچک با دست‌اندرکاران مجموعه عروسکی «دوستان همیشگی»
ژیکو انیمیشنی برای بچه‌ها
تجربه نشان داده عروسک‌ها گاه در محبوبیت و شهرت، از بازیگران گوی سبقت را ربوده و در جذب مخاطب از سریال‌های درام و دیگر تولیدات تلویزیونی پیشی گرفته و توانسته‌اند در قلب کودکان و بزرگسالان چنددهه نفوذ کنند؛ مثل مجموعه خاطره‌انگیز «کلاه قرمزی» یا مجموعه‌های موفق خونه مادربزرگه، مدرسه موش‌ها و قصه‌های تابه‌تا که به‌دلیل معروف شدن شخصیت عروسکی‌اش (زی‌زی‌گولو) به همین نام شناخته می‌شود.
به همین بهانه سراغ عوامل مجموعه عروسکی «دوستان همیشگی» رفتیم که به‌تازگی تصویربرداری آن به اتمام رسیده؛ کاری از مرکز صداوسیمای مهاباد که در 26قسمت به نویسندگی، کارگردانی و تهیه‌کنندگی کامران یوسفی تولید شده. در این گزارش با دست‌اندرکاران این مجموعه عروسکی گفت‌وگو کرده‌ایم.
سفر به دنیای عروسک‌ها
کامران یوسفی درباره فعالیت هنری‌اش به قاب کوچک گفت: کار عروسکی را به‌صورت حرفه‌ای از سال ١٣٧٨ با نوشتن و سپس با تهیه‌کنندگی و کارگردانی شروع کردم. بیشتر از ١6مجموعه عروسکی را برای مرکز مهاباد و سایر مراکز استان‌ها کار کردم و خوشبختانه موفق به کسب جوایز متعددی در جشنواره‌های تولیدات مراکز شدم. خوشبختانه مرکز مهاباد در زمینه تولید کارهای عروسکی باکیفیت، تجربه و توانمندی بالایی دارد و سال‌هاست که به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید مجموعه‌های عروسکی در کشور شناخته می‌شود. با وجود وقفه‌ای چندساله، خوشبختانه باز هم زمینه تولید این مجموعه فراهم شد و سعی ما بر این است که بتوانیم کار باکیفیتی ارائه دهیم. وی ادامه داد:مجموعه عروسکی «دوستان همیشگی» با تکنیک فک‌زن میله‌ای (ماپت) و در دکورهای متفاوت تصویربرداری شده است. داستان‌ها به‌صورت اپیزودیک، ساده و کودکانه با مضامینی مثل دوستی، صداقت،راستگویی،کمک به دیگران،اهمیت تلاش،عاقبت‌اندیشی، باور به خود و...است. وی در ادامه خلاصه‌ای از داستان را بیان کرد: ژیکو پسربچه‌ای بانمک و دوست‌داشتنی است که همراه پدر و مادرش (بابو و بانو) در خانه‌ای روستایی مجاور یکی از آبادی‌های مناطق کردنشین زندگی می‌کند. ژیکو به اتفاق دوستان کوچکش یعنی گوپی (گوساله خندان)، ژوژو (جوجه‌تیغی نازک‌دل) و تیتیل (بره کوچولو) قصه‌ها و ماجراهای جالب و گاه عبرت‌آموزی دارند. از سویی ببرک‌خان (همسایه ناقلا و دوره‌گرد) و پرپر (کلاغ خبرچین ببرک‌خان) که همسایگانی دردسرسازند، همواره سعی در ایجاد مزاحمت و ایجاد اختلاف و دردسر برای ژیکو و دوستان کوچکش دارند تا آنها را از میدان به‌در کرده و خود همه‌کاره منطقه شوند. یوسفی درخصوص شیوه اجرایی کار توضیح داد: به کمک بازیگران و صداپیشه‌ها، ابتدا صداها را ضبط کردیم. بعد از ساخت، دکور، عروسک‌ها در دستان عروسک‌گردان‌ها، روی کلام فک زدند. عروسک‌های ما از نوع فک‌زن میله‌ای هستند و مجموعا ١٢عروسک داریم. تعدادی از عروسک‌ها قابلیت پلک و ابرو زدن دارند. در این مجموعه حدود 12لوکیشن داخلی و خارجی داشتیم که مجزا بودند و به شیوه رج زدن سکانس‌های هر دکور مجزا را ضبط کردیم. دکور برنامه بزرگ و حجیم است و حال و هوایی بومی و محلی دارد.
شخصیت‌های دوست‌داشتنی و ماندگار
مرضیه سرمشقی، طراحی و ساخت عروسک‌ها را برعهده دارد. او درباره این‌که مجموعه دوستان همیشگی از چند عروسک ساخته شده، بیان کرد: این مجموعه عروسکی شامل 10عروسک اصلی و ترکیبی از شخصیت‌های انسانی و حیوانی می‌باشد. وی در ادامه درباره ساخت عروسک‌ها و طراحی و ساخت آنها توضیح داد: شخصیت‌ها بعد از صحبت اولیه با کارگردان و پس از خواندن متن کامل شروع به طراحی می‌شوند. از جمله نکات مهمی که از ابتدا تا انتهای پروژه برای ما مهم است و آن را مدنظر قرار می‌دهیم، اول توجه به سن و سال، همچنین خصوصیات مخاطب برنامه است. دوم محیط زندگی و خصوصیات اجتماعی و جغرافیایی که نویسنده برای عروسک‌ها خلق کرده. سوم خصوصیات و مشخصاتی است که هر یک از عروسک‌ها مجزا از هم دارند و طبق آنها شخصیت‌پردازی شده‌اند. دررابطه با این موارد، بارها با کارگردان گفت‌وگو، همفکری و نتیجه‌گیری می‌کنیم و در مرحله بعد بر سر تکنیک‌های اجرایی عروسک‌ها به توافق می‌رسیم. بعد از طراحی شخصیت‌های اولیه،مشورت واصلاحات به‌چندطراحی تأیید‌وتثبیت‌شده‌می‌رسیم‌ومرحله ساخت شروع می‌شود. سرمشقی ادامه داد: این پروژه از حضور و همکاری دو طراح و سازنده عروسک، یک طراح لباس و یک دستیار ساخت بهره برده است. اگر وقفه‌های ناگهانی را که در اغلب پروژه‌ها پیش می‌آید در نظر نگیریم، این پروژه (طراحی‌های اولیه، خرید مواد لازم، ساخت و دوخت لباس) سه ماه طول کشید. طراح و سازنده عروسک‌های دوستان همیشگی درباره این‌که چگونه برخی عروسک‌ها در ذهن ماندگار می‌شوند، عنوان کرد: تجربه نشان داده برای معروف شدن یک عروسک عوامل متفاوت مطرح است؛ از خصوصیات ظاهری و زیبایی گرفته تا تناسبات چهره و تکنیک مورد استفاده در خلق عروسک ماندگار. البته در این میان نباید از متن درست، متناسب و شخصیت‌پردازی شیرین و بجا و فکر شده مطابق با نیازها، خوشایندها و قابلیت داشتن برای همذات‌پنداری مخاطب غفلت کرد که از نکات کلیدی و تأثیرگذار در ایجاد یک شخصیت دوست‌داشتنی و ماندگار می‌توانند باشند. از دیگر موارد می‌توان به صدا، عروسک‌گردانی درست و بجا و هماهنگ اشاره کرد که تأثیر بسیاری در دیده، شنیده و ماندگار شدن یک شخصیت عروسکی دارند. سرمشقی به چگونگی ارتباط بیشتر کودکان با عروسک‌ها اشاره کرد و افزود: امیدوارم دنیای برنامه‌های عروسکی، ارتباط شیرین و تأثیرگذاری را که با بچه‌های نسل ما برقرار کرده، در این دوران هم بتواند احیا کند و تمام زحماتی که تعداد زیادی آدم در یک مجموعه عروسکی متقبل می‌شوند، در رضایت و ارتباط مخاطب این کارها که اغلب کودکان و نوجوانان هستند جبران شود.
عروسک‌هایی که روح دارند
فاطمه لیلی، دستیار کارگردان و عروسک‌گردان در پاسخ به این پرسش که در این مجموعه عروسک‌گردانی چه شخصیتی را برعهده دارد و تمرکزش در عروسک‌گردانی بیشتر به چه مواردی معطوف است، گفت: با صداپیشگی نقش ژیکو و مادر (بانو) در خدمت دوستان بودم. برای کار عروسک‌گردانی هم بیشتر سعی کردم عروسک‌گردان ژیکو و گاهی بابو، پدر ژیکو باشم. البته به‌دلیل مشکلی که برای گردنم پیش آمده بود نتوانستم به‌صورت کامل در خدمت مجموعه باشم و به‌عنوان دستیار کارگردان به‌کار ادامه دادم. وی درخصوص این‌که چگونه می‌توان عروسک‌گردان موفقی بود، توضیح داد: از سال 1375 کار عروسک‌گردانی را شروع کردم و تاکنون بیش از 500قسمت مجموعه عروسکی کار کرده‌ام. از آن موقع تجربیات زیادی کسب کردم. آنچه حائز اهمیت است این که باید روی صدا که همزمان پخش می‌شود تمرکز کرد. چون کارهای تولیدی و زنده را انجام داده‌ام، مشکلی نبود اما به نظرم عروسک‌گردان زمانی می‌تواند موفق باشد که بتواند به یک تکه اسفنج که لباس به تن کرده روح ببخشد و آن را زنده کند.لیلی ادامه داد: اینجاست که می‌تواند موفق باشد. حتی گاهی همراه دیالوگ‌هایی که پخش می‌شود باید تمرکز کرد تا همزمان علاوه بر این‌که باید شنونده بود، گوینده و اجراکننده هم باشیم. زمانی که دیالوگ پخش می‌شود عروسک‌گردان باید لب بزند و حس را به‌وسیله دست به اسفنجی که روح ندارد منتقل کند. در اینجا تمرکز بسیار حائز اهمیت است.وی در پایان گفت: عروسک‌گردانی صرفا نگه‌داشتن عروسک یا استفاده درست از عروسک نیست. در عین حال باید واکنش نشان داد و به‌گونه‌ای در سکوت بازی کرد. مثلا خیلی ظریف گردن را تکان داد یا چیزی را گرفت. آن زمان است که می‌توانیم بگوییم به یک اسفنج روح بخشیده‌‌ایم.
مریم کریمی - خبرنگار
سفر به دنیای عروسک‌ها
کامران یوسفی درباره فعالیت هنری‌اش به قاب کوچک گفت: کار عروسکی را به‌صورت حرفه‌ای از سال ١٣٧٨ با نوشتن و سپس با تهیه‌کنندگی و کارگردانی شروع کردم. بیشتر از ١6مجموعه عروسکی را برای مرکز مهاباد و سایر مراکز استان‌ها کار کردم و خوشبختانه موفق به کسب جوایز متعددی در جشنواره‌های تولیدات مراکز شدم. خوشبختانه مرکز مهاباد در زمینه تولید کارهای عروسکی باکیفیت، تجربه و توانمندی بالایی دارد و سال‌هاست که به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید مجموعه‌های عروسکی در کشور شناخته می‌شود. با وجود وقفه‌ای چندساله، خوشبختانه باز هم زمینه تولید این مجموعه فراهم شد و سعی ما بر این است که بتوانیم کار باکیفیتی ارائه دهیم. وی ادامه داد:مجموعه عروسکی «دوستان همیشگی» با تکنیک فک‌زن میله‌ای (ماپت) و در دکورهای متفاوت تصویربرداری شده است. داستان‌ها به‌صورت اپیزودیک، ساده و کودکانه با مضامینی مثل دوستی، صداقت،راستگویی،کمک به دیگران،اهمیت تلاش،عاقبت‌اندیشی، باور به خود و...است. وی در ادامه خلاصه‌ای از داستان را بیان کرد: ژیکو پسربچه‌ای بانمک و دوست‌داشتنی است که همراه پدر و مادرش (بابو و بانو) در خانه‌ای روستایی مجاور یکی از آبادی‌های مناطق کردنشین زندگی می‌کند. ژیکو به اتفاق دوستان کوچکش یعنی گوپی (گوساله خندان)، ژوژو (جوجه‌تیغی نازک‌دل) و تیتیل (بره کوچولو) قصه‌ها و ماجراهای جالب و گاه عبرت‌آموزی دارند. از سویی ببرک‌خان (همسایه ناقلا و دوره‌گرد) و پرپر (کلاغ خبرچین ببرک‌خان) که همسایگانی دردسرسازند، همواره سعی در ایجاد مزاحمت و ایجاد اختلاف و دردسر برای ژیکو و دوستان کوچکش دارند تا آنها را از میدان به‌در کرده و خود همه‌کاره منطقه شوند. یوسفی درخصوص شیوه اجرایی کار توضیح داد: به کمک بازیگران و صداپیشه‌ها، ابتدا صداها را ضبط کردیم. بعد از ساخت، دکور، عروسک‌ها در دستان عروسک‌گردان‌ها، روی کلام فک زدند. عروسک‌های ما از نوع فک‌زن میله‌ای هستند و مجموعا ١٢عروسک داریم. تعدادی از عروسک‌ها قابلیت پلک و ابرو زدن دارند. در این مجموعه حدود 12لوکیشن داخلی و خارجی داشتیم که مجزا بودند و به شیوه رج زدن سکانس‌های هر دکور مجزا را ضبط کردیم. دکور برنامه بزرگ و حجیم است و حال و هوایی بومی و محلی دارد.
شخصیت‌های دوست‌داشتنی و ماندگار
مرضیه سرمشقی، طراحی و ساخت عروسک‌ها را برعهده دارد. او درباره این‌که مجموعه دوستان همیشگی از چند عروسک ساخته شده، بیان کرد: این مجموعه عروسکی شامل 10عروسک اصلی و ترکیبی از شخصیت‌های انسانی و حیوانی می‌باشد. وی در ادامه درباره ساخت عروسک‌ها و طراحی و ساخت آنها توضیح داد: شخصیت‌ها بعد از صحبت اولیه با کارگردان و پس از خواندن متن کامل شروع به طراحی می‌شوند. از جمله نکات مهمی که از ابتدا تا انتهای پروژه برای ما مهم است و آن را مدنظر قرار می‌دهیم، اول توجه به سن و سال، همچنین خصوصیات مخاطب برنامه است. دوم محیط زندگی و خصوصیات اجتماعی و جغرافیایی که نویسنده برای عروسک‌ها خلق کرده. سوم خصوصیات و مشخصاتی است که هر یک از عروسک‌ها مجزا از هم دارند و طبق آنها شخصیت‌پردازی شده‌اند. دررابطه با این موارد، بارها با کارگردان گفت‌وگو، همفکری و نتیجه‌گیری می‌کنیم و در مرحله بعد بر سر تکنیک‌های اجرایی عروسک‌ها به توافق می‌رسیم. بعد از طراحی شخصیت‌های اولیه،مشورت واصلاحات به‌چندطراحی تأیید‌وتثبیت‌شده‌می‌رسیم‌ومرحله ساخت شروع می‌شود. سرمشقی ادامه داد: این پروژه از حضور و همکاری دو طراح و سازنده عروسک، یک طراح لباس و یک دستیار ساخت بهره برده است. اگر وقفه‌های ناگهانی را که در اغلب پروژه‌ها پیش می‌آید در نظر نگیریم، این پروژه (طراحی‌های اولیه، خرید مواد لازم، ساخت و دوخت لباس) سه ماه طول کشید. طراح و سازنده عروسک‌های دوستان همیشگی درباره این‌که چگونه برخی عروسک‌ها در ذهن ماندگار می‌شوند، عنوان کرد: تجربه نشان داده برای معروف شدن یک عروسک عوامل متفاوت مطرح است؛ از خصوصیات ظاهری و زیبایی گرفته تا تناسبات چهره و تکنیک مورد استفاده در خلق عروسک ماندگار. البته در این میان نباید از متن درست، متناسب و شخصیت‌پردازی شیرین و بجا و فکر شده مطابق با نیازها، خوشایندها و قابلیت داشتن برای همذات‌پنداری مخاطب غفلت کرد که از نکات کلیدی و تأثیرگذار در ایجاد یک شخصیت دوست‌داشتنی و ماندگار می‌توانند باشند. از دیگر موارد می‌توان به صدا، عروسک‌گردانی درست و بجا و هماهنگ اشاره کرد که تأثیر بسیاری در دیده، شنیده و ماندگار شدن یک شخصیت عروسکی دارند. سرمشقی به چگونگی ارتباط بیشتر کودکان با عروسک‌ها اشاره کرد و افزود: امیدوارم دنیای برنامه‌های عروسکی، ارتباط شیرین و تأثیرگذاری را که با بچه‌های نسل ما برقرار کرده، در این دوران هم بتواند احیا کند و تمام زحماتی که تعداد زیادی آدم در یک مجموعه عروسکی متقبل می‌شوند، در رضایت و ارتباط مخاطب این کارها که اغلب کودکان و نوجوانان هستند جبران شود.
عروسک‌هایی که روح دارند
فاطمه لیلی، دستیار کارگردان و عروسک‌گردان در پاسخ به این پرسش که در این مجموعه عروسک‌گردانی چه شخصیتی را برعهده دارد و تمرکزش در عروسک‌گردانی بیشتر به چه مواردی معطوف است، گفت: با صداپیشگی نقش ژیکو و مادر (بانو) در خدمت دوستان بودم. برای کار عروسک‌گردانی هم بیشتر سعی کردم عروسک‌گردان ژیکو و گاهی بابو، پدر ژیکو باشم. البته به‌دلیل مشکلی که برای گردنم پیش آمده بود نتوانستم به‌صورت کامل در خدمت مجموعه باشم و به‌عنوان دستیار کارگردان به‌کار ادامه دادم. وی درخصوص این‌که چگونه می‌توان عروسک‌گردان موفقی بود، توضیح داد: از سال 1375 کار عروسک‌گردانی را شروع کردم و تاکنون بیش از 500قسمت مجموعه عروسکی کار کرده‌ام. از آن موقع تجربیات زیادی کسب کردم. آنچه حائز اهمیت است این که باید روی صدا که همزمان پخش می‌شود تمرکز کرد. چون کارهای تولیدی و زنده را انجام داده‌ام، مشکلی نبود اما به نظرم عروسک‌گردان زمانی می‌تواند موفق باشد که بتواند به یک تکه اسفنج که لباس به تن کرده روح ببخشد و آن را زنده کند.لیلی ادامه داد: اینجاست که می‌تواند موفق باشد. حتی گاهی همراه دیالوگ‌هایی که پخش می‌شود باید تمرکز کرد تا همزمان علاوه بر این‌که باید شنونده بود، گوینده و اجراکننده هم باشیم. زمانی که دیالوگ پخش می‌شود عروسک‌گردان باید لب بزند و حس را به‌وسیله دست به اسفنجی که روح ندارد منتقل کند. در اینجا تمرکز بسیار حائز اهمیت است.وی در پایان گفت: عروسک‌گردانی صرفا نگه‌داشتن عروسک یا استفاده درست از عروسک نیست. در عین حال باید واکنش نشان داد و به‌گونه‌ای در سکوت بازی کرد. مثلا خیلی ظریف گردن را تکان داد یا چیزی را گرفت. آن زمان است که می‌توانیم بگوییم به یک اسفنج روح بخشیده‌‌ایم.
مریم کریمی - خبرنگار