پیشران در گفت‌وگو با رئیس هیات عامل صندوق نوآوری و شکوفایی بررسی می‌کند
تأمین مالی تخصصی برای
تصویب قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان در سال1389 نقطه عطفی برای توسعه مفهومی به نام دانش‌بنیان در کشور بود. هرچند که از چند سال پیش از آن براساس تغییراتی که در سطح جهانی در حوزه توسعه فناوری رخ داده بود، فعالیت‌هایی مانند شکل‌گیری پارک فناوری پردیس، شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان بستری را برای ایجاد شرکت‌های فناور و توسعه فناوری در کشور فراهم کرد و به‌واسطه آنها به مرور این مفهوم در کشور شناخته شدومدیران وسیاست‌گذاران کشور نیز به این واسطه، بیشتر پذیرای این مفاهیم جدید در کشور شده بودند.
به‌واسطه تصویب قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان هویت جدیدی در کشور به نام شرکت‌های دانش‌بنیان معرفی شد که نیاز بود اقدامات مختلفی از حیث قانون‌گذاری و فراهم‌سازی زیرساخت‌ها برای شکوفایی آن در کشور صورت بگیرد. به‌دنبال این موضوع و براساس مطالعات شکل گرفته بر توسعه فناوری در جهان، ایجاد نهادی مالی به نام صندوق نوآوری و شکوفایی برای تأمین مالی تخصصی شرکت‌های دانش‌بنیان در قانون پیش‌بینی شد. از سال 1392 صندوق به‌صورت رسمی کار خود را آغاز کرد و به‌عنوان حامی مالی شرکت‌های دانش‌بنیان عضو جدیدی اززیست‌بوم تازه شکل‌گرفته فناوری و نوآوری کشور شد.در روزهای پایانی دولت سیزدهم بر آن شدیم تا در گفت‌وگو با دکتر محمدصادق خیاطیان، رئیس هیات عامل صندوق نوآوری و شکوفایی، مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته در این نهاد مالی در طول دولت سیزدهم را جویا شویم.
ضمن خدا قوت بابت تلاش‌هایی که در دوره ریاست خود در پیشبرد اهداف زیست‌بوم دانش‌بنیان داشته‌اید، با توجه به گذشت بیش از یک دهه از عمر زیست‌بوم نوآوری و فناوری کشور و به تبع آن رشدوبلوغ بسیاری ازشرکت‌ها در طول این مدت، نیازهای مالی آنها نیز تغییرکرده است.صندوق نوآوری و شکوفایی برای متناسب‌سازی توان حمایتی خود در این دوره چه اقدامی کرده است؟
زمانی که صندوق درسال1392 فعالیت خود را با سرمایه 3000 میلیارد تومان آغاز کرد، هم این سرمایه براساس نرخ دلار در آن سال‌ها سرمایه بسیار خوبی بود و هم در آن سال‌ها با توجه به نوپا بودن شرکت‌ها و کم تعداد بودن‌شان، با وجود این‌که تا سال 1400 این سرمایه به‌صورت کامل هم تأدیه نشده بود، امکان تأمین نیازهای مالی به صورت قابل‌قبولی فراهم بود. رفته‌رفته با توجه به تغییر نرخ ارز در کشور از یک‌سو و از سوی دیگر بزرگ شدن شرکت‌ها و گسترده‌شدن زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور نیاز بود تا بازبینی در سرمایه صندوق اتفاق بیفتد. درسال1401 با حمایت‌ها وپیگیری‌های مجدانه رئیس‌جمهورشهید،قانون جهش تولید دانش‌بنیان به تصویب رسید. براساس این قانون 3000 میلیارد تومان دیگر به سرمایه صندوق اضافه شد وازسوی دیگر منابع مالی پایداری برای صندوق نوآوری و شکوفایی از محل عوارض گمرکی مواد خام در نظر گرفته شد. این قانون در دولت سیزدهم به مرحله اجرا رسید و در قانون بودجه هم درج شد. بر این اساس در سال 1402 معاونت علمی و فناوری و صندوق نوآوری و شکوفایی در مجموع توانستند 5000 میلیارد تومان جذب کنند که در سال جاری هم در قانون بودجه این تخصیص صورت گرفته است. با وجود این،حقیقت این است که جهش این حوزه نیازمند جهش مالی هست و هنوز در تأمین منابع مالی نسبت به اقتضائات روز این حوزه عقب‌ماندگی‌هایی داریم که باید جبران شود.
دردولت سیزدهم شاهد تصویب افزایش سرمایه صندوق نوآوری وشکوفایی بودیم. این موضوع تاچه حدمی‌تواند برروند حمایت‌های صندوق از زیست‌بوم اثرگذار باشد؟
با توجه به این که ابعاد فعالیت‌های ما درطول این سال‌ها تغییر کرده است، نیازبود که ابعاد سرمایه‌ای صندوق هم به شکل قانونی بزرگ شود. در این مورد نیز با حمایت شهید رئیسی،سرمایه صندوق دراساسنامه صندوق نوآوری و شکوفایی به10هزار میلیارد تومان افزایش یافت و در هیات وزیران تصویب شدو شورای نگهبان نیز آن راتأیید کرد.این موضوع انگیزه خوبی در زیست‌بوم ایجاد کرد و بسیاری از شرکت‌ها مجددا برای تأمین مالی خود به صندوق روی آورده‌اند.این سرمایه به‌معنای بودجه در اختیار صندوق نیست؛ به‌معنای میزان اعتبار صندوق است که تا سقف این مبلغ می‌تواند منابع مالی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در اختیار داشته باشد.هرچقدر سرمایه نهاد مالی بیشتر باشد، میزان اعتبار واثرگذاری آن در نظام مالی بالاترخواهد بود. حالا با تصویب سرمایه 10هزارمیلیارد تومانی برای صندوق، این امکان فراهم شده است تا منابعی که جذب می‌کند در سرمایه صندوق وارد شود.
صندوق نوآوری و شکوفایی چگونه در زیست‌بوم تأمین مالی حوزه فناوری ایفای نقش می‌کند؟
ما از دوره جنینی شرکت‌های دانش‌بنیان تا دوران رشد و رسیدن به بلوغ‌شان آنها را در حوزه تأمین مالی همراهی می‌کنیم. در دوره جدید صندوق مأموریت و شعاری را برای خود درنظر گرفتیم که صندوق نقش طراحی، تکمیل و حمایت از زیست‌بوم تأمین مالی کشور را برعهده دارد. تا چندی پیش هنوز زیست‌بوم تأمین مالی شکل نگرفته بود، صندوق نوآوری شکوفایی، تعدادی صندوق پژوهش فناوری، بانک‌ها و بازار سرمایه هر‌یک به‌صورت مجزا فعالیت‌هایی را در حوزه دانش‌بنیان داشتند و با روش‌های رایج خود ارائه خدمات می‌کردند. صندوق در اینجا نقش‌آفرینی کرد؛ طبیعی است نهادی مثل صندوق که وابسته به بودجه دولتی است، نمی‌‌تواند به‌صورت کامل پاسخگوی تمام نیازهای مالی این حوزه باشد بلکه طراحی‌ای انجام داد که زیست‌بوم تأمین مالی در کشور شکل بگیرد تا براساس آن بتوان از ظرفیت تمام نهادهای مالی به نفع توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور استفاده کرد.
برای مثال اگر قرار باشد بانک‌ها تسهیلاتی را به شرکت‌ها ارائه کنند، براساس شیوه سنتی نیاز به دریافت تضامین سنگینی مانند ملک خواهند داشت که در بسیاری از موارد تأمین آن برای شرکت‌های دانش‌بنیان میسر نیست. صندوق در اینجا وارد عمل می‌شود و ضمانت را برعهده می‌گیرد یا در اقدامی دیگر برای این‌که امکان بازپرداخت تسهیلات بانکی برای شرکت‌ها فراهم شود، مقداری از سود تسهیلات مورد انتظار بانک را متقبل می‌شویم تا بانک‌ها بتوانند تسهیلات کم‌بهره‌تری را به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه دهند.
بنابراین با توجه به شعاری که برای صندوق درنظر گرفته‌ایم براساس نوع نیاز شرکت‌ها امکان بهره‌مندی آنها از امکانات و خدمات اجزای مختلف زیست‌بوم تأمین مالی را فراهم می‌کنیم. در مراحل اولیه شرکت با حمایت‌های بلاعوض و سرمایه‌گذاری خطرپذیر به ایجاد هسته شرکت‌ها کمک می‌کنیم. در مرحله بعدی که توسعه شرکت و توسعه محصول خواهد بود با ابزار تسهیلات چه از مسیر صندوق‌های پژوهش و فناوری و چه نظام بانکی آنها را حمایت می‌کنیم. شرکت‌های متوسطی که امکان ارائه صورت‌های مالی مورد نیاز به بانک‌ها را هنوز ندارند از منابع داخلی صندوق تسهیلات دریافت می‌کنند و در نهایت شرکت‌های بزرگ‌تری هم که میزان تسهیلات بانکی پاسخگوی سرمایه مورد نیازشان نیست با همکاری شکل گرفته میان صندوق نوآوری و بورس، به بازار سرمایه معرفی می‌کنیم تا با مشارکت مردم، سرمایه مورد نیاز را به‌دست بیاورند.
در حال حاضر نحوه تأمین سرمایه برای شرکت‌های دانش‌بنیان از مسیر بازار سرمایه به چه صورت است؟
شرکت‌ها به دو شکل با مشارکت مردم در بازار سرمایه تأمین مالی می‌شوند؛ حالت اول فروش اوراق صکوک است که شرکت‌های دانش‌بنیان به‌صورت اوراق چهارساله ارائه می‌کنند و از این محل تأمین سرمایه انجام می‌دهند. در این حالت صندوق به‌عنوان رکن ضامن، اصل و سود سرمایه را تضمین می‌کند.در حالت دوم روش تأمین مالی جمعی است که از مسیر فرابورس انجام شده و سرمایه‌های خرد مردمی جذب می‌شود. در این حالت سقف سرمایه‌گذاری تا 25 میلیارد تومان بود که در حال حاضر به 50 میلیارد تومان افزایش یافته است و صندوق، اصل سرمایه را تضمین می‌کند.
با توجه به این که در دوره چهارم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان شاهد حمایت ویژه‌تری از پروژه‌های مأموریت‌گرا و راهبردی کشور هستیم، صندوق نوآوری و شکوفایی به‌عنوان بازوی مالی این نهاد تا چه حد در اجرای این سیاست‌گذاری همراه بوده است؟
این موضوع نکته بسیار مهمی است؛ ما باید از کارهای جزیره‌ای و مجزا و در بعضی موارد موازی پرهیز کنیم. شاید در سال‌های ابتدایی فعالیت صندوق نوآوری و شکوفایی هدف اصلی حمایت از زیست‌بوم و شکل‌گیری آن بود و به همین علت برای حمایت‌ها اولویت‌گذاری خاصی وجود نداشت. با رسیدن به دوران بلوغ زیست‌بوم، لازم است اکنون حمایت‌ها به‌صورت هدفمند و اولویت‌دار تخصیص پیدا کند.رسیدن به این اولویت‌ها کاری علمی است و به روش‌شناسی و مطالعات نیاز دارد.خوشبختانه در این دوره با معاونت علمی و فناوری همکاری خوب وتنگاتنگی داشتیم. بر این اساس شورای طرح‌های ملی به ریاست معاونت محترم علمی و فناوری رئیس‌جمهور شکل گرفت. این شورا متشکل از معاونت علمی، صندوق نوآوری و شکوفایی و وزارتخانه‌های مربوط است. در این شورا طرح‌های کلان و دارای اولویت ملی مصوب می‌شود و صندوق نوآوری و شکوفایی موظف است از شرکت‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند،حمایت کند، معاونت علمی نیز بخشی از حمایت‌ها را برعهده خواهد داشت و وزارتخانه‌های مرتبط نیز در راستای اجرای این طرح‌ها همکاری لازم را خواهند داشت. بر این اساس اقدامی منسجم وهدفمند برای دستیابی به برنامه شکل خواهد گرفت. درحال حاضر این شورا شکل گرفته است و سه جلسه آن برگزارشده است.گرچه هنوز سرعت آن کم است اما در همین جلسات طرح‌های اولویت‌دار تصویب شده و ما در حال حمایت ویژه از آنها هستیم.از سوی دیگر ما در این دوره اولویت‌هایی را برای حمایت‌ها مشخص کرده بودیم که در مورد آنها نیز با معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان هم‌راستا و هم‌سو هستیم. این اولویت‌ها شامل دو رویکرد هست؛ اول فناوری، یعنی در توسعه کدام حوزه‌های فناوری قرار است حمایت ویژه‌تری داشته باشیم. این فناوری‌ها شامل حوزه‌های هوش مصنوعی، زیست‌فناوری و میکروالکترونیک است. رویکرد دوم، حوزه‌های مسأله‌محور است؛ مانند امنیت غذایی، تأمین انرژی، آب و محیط‌زیست و...
درحال حاضر اقدامی هم در راستای این اولویت‌ها شکل گرفته است؟
ازجمله نمونه‌های موفق دراین زمینه همکاری‌ای بودکه میان ماومجموعه وزارت نیرو رقم خورد که طی آن بیش از10شرکت دانش‌بنیان مورد حمایت قرار گرفتند تا بتوانند موتورهای پربازده کم‌مصرف(BLDC) رابرای کولرهای آبی تولید کنند.درحال حاضر نزدیک به یک میلیون و300هزار زیرساخت تولید موتور کولر آبی در سال ایجاد شده است. اگر این حمایت‌ها ادامه‌دار باشد طی پنج سال امکان تولید و تجهیز 20 میلیون کولر آبی با این موتورها امکان‌پذیر خواهد بود که این اقدام می‌تواند منجر به صرفه‌جویی نزدیک به 5000 مگاوات برق شود. به گفته مسئولان وزارت نیرو میزان ناترازی انرژی درساعات اوج مصرف بین 10تا12هزار مگاوات است که با این اقدام تقریبا نیمی از آن جبران خواهد شد.در حوزه امنیت غذایی نیز زنجیره آبزیان به عنوان زنجیره راهبردی را با وزارت کشور دنبال می‌کنیم.18استان درگیر این زنجیره ارزش می‌شوند. این موضوع شامل پرورش ماهی در قفس، پرورش میگو و تولید مواد غذایی مرتبط با آن است.
با توجه به این که امسال ازسوی رهبرمعظم انقلاب سال «جهش تولید با مشارکت مردم» نام‌گذاری شده است، چه برنامه‌هایی برای تحقق شعار سال در نظر دارید؟
تجربه موفقی در خصوص تحقق شعار سال 1402 داشتیم که در آن رشد تولید هدف‌گذاری شده بود؛ ما برشی از رشد تولید یعنی رشد تولید شرکت‌های دانش‌بنیان را مدنظر قرار دادیم و از منابع داخلی صندوق و سایر اجزای زیست‌بوم تأمین مالی برای حمایت از رشد تولید دانش‌بنیان استفاده کردیم.امسال نیز با توجه به تبیین شعار سال از سوی رهبر معظم انقلاب، از مصادیق مهم مشارکت مردم در جهش تولید شرکت‌های دانش‌بنیان است، دو رویکرد را در این راستا مدنظر قرار دادیم؛ اول حمایت از توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان که خود مجموعه‌هایی مردم‌پایه هستند و دوم افزایش میزان مشارکت مردم در تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان.
در راستای رویکرد اول پنج بسته طراحی شد:
بسته جهش: شرکت‌های دانش‌بنیانی که بتوانند سه برابر افزایش فروش محصولات دانش‌بنیان نسبت به سال قبل داشته باشند مشمول حمایت سرمایه در گردش تا سقف 100میلیارد تومان خواهند شد.در این برنامه صندوق نقش ضامن را ایفا خواهد کرد و شرکت‌ها از بانک‌های عامل تسهیلات‌شان را دریافت خواهند کرد.
بسته هزارفناور: 70درصد شرکت‌های دانش‌بنیان برمبنای تقسیم‌بندی معاونت علمی به‌عنوان شرکت نوپا (فروش کمتر از پنج‌میلیارد تومان) شناخته می‌شوند. از خواسته‌های رئیس‌جمهور شهید این بود که سهم بیشتری از شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا به سمت تبدیل‌شدن به شرکت‌های بزرگ‌تر یعنی شرکت‌های فناورونوآورحرکت کنند. دراین برنامه قصدداریم با حمایت ازشرکت‌های نوپا،1000 شرکت دانش‌بنیان نوپا را به دانش‌بنیان فناور تبدیل کنیم. منابع مختلفی برای این برنامه در نظر گرفته شده است؛ تسهیلات تبصره 2 قانون بودجه 1403، منابع داخلی صندوق و تسهیلات نظام بانکی ازجمله منابع درنظرگرفته‌شده برای تحقق این برنامه هستند.
بسته توانا: بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان با وجود کیفیت خوب محصول و بازار فروش، زیرساخت لازم برای افزایش تولید و توسعه محصول را ندارند. در این راستا تسهیلاتی زیرساختی برای افزایش سرمایه ثابت تا سقف 100میلیارد تومان از منابع داخلی و منابع بانکی به شرکت‌هایی که نیاز به افزایش زیرساخت‌های تولیدی خود دارند تعلق خواهد گرفت. دوره بازپرداخت این تسهیلات کمی طولانی‌تر در نظر گرفته شده است.
بسته کارآفرین: بسیاری از محصولات و تجهیزات دانش‌بنیان امکان ایجاد خوداشتغالی و کارآفرینی دارد. در این برنامه از خریداران چنین محصولاتی برای اشتغال‌زایی حمایت می‌شود و تسهیلاتی در قالب طرح لیزینگ تا سقف 50میلیارد تومان برای خرید این محصولات ارائه می‌شود.
بسته رویش: مخاطب اصلی این برنامه شتاب‌دهنده‌ها و مراکز نوآوری هستند که بستری را برای ایجاد شرکت‌های جدید دانش‌بنیان فراهم می‌کنند. بر این اساس به شتاب‌دهنده‌های دانش‌بنیانی که بخشی از سبد شتاب‌دهی‌شان به شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان منجر شود، تا سقف دومیلیارد تومان از تسهیلات و تا سقف یک‌میلیارد تومان از سرمایه به شکل هم‌سرمایه‌گذاری بهره‌مند خواهند شد.
رویکرد دوم نیز شامل سه بسته است:
برنامه شکوفا: درسال گذشته تجربه خوبی در قالب برنامه تلویزیونی شکوفا داشتیم که براساس‌آن شرکت‌های دانش‌بنیانی که نیازمند تأمین مالی بودند از مسیر سکوهای تأمین مالی جمعی به مردم معرفی می‌شدند، صندوق نوآوری و شکوفایی اصل سرمایه مردم را تضمین می‌کرد وشرکت‌ها براساس عملکردشان به این سرمایه‌گذاران سودتخصیص می‌دادند.بر این اساس در سال گذشته 220میلیارد تومان سرمایه برای 23 شرکت از مسیر تأمین مالی جمعی به‌دست‌آمد. امسال این برنامه به بسته‌ای با ابزارهای متنوع تبدیل شده است تا سرمایه‌های خرد مردمی از بسترهای قانونی فرابورس به کمک توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان بیایند. در این بسته صندوق علاوه بر تضمین سرمایه‌های مردمی، به سکوهای سرمایه‌گذاری جمعی نیز کمک می‌کند و حتی در صورت نیاز در تکمیل سرمایه‌گذاری جمعی طرح‌ها نیز مشارکت خواهد کرد.
برنامه ضامن: در این برنامه نیز هدف رساندن منابع مالی مردمی به زیست‌بوم دانش‌بنیان است. شرکت‌هایی که نیاز به تأمین سرمایه دارند در این برنامه با ارائه اوراق صکوک در بازار فرابورس که به آن اشاره کردم، از سرمایه‌های مردمی تأمین سرمایه می‌کنند. صندوق نیز در این برنامه شرکت را ضمانت می‌کند و به این ترتیب اصل و سود سرمایه‌های مردمی تضمین خواهد شد.
برنامه حامی: هدف ازاین برنامه استفاده ازظرفیت خیرین در توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان است.براین‌اساس موضوعاتی با اولویت‌های اجتماعی کشور ماننددرمان سرطان،تأمین تجهیزات بیمارستانی و...باسرمایه‌های خیرین با توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان پاسخ داده می‌شود. در این برنامه صندوق سرمایه خیرین را تضمین و اثربخشی سرمایه آنها را در جهت حل معضلات پایش می‌کند. این برنامه در مدل‌های مختلفی ازجمله شکل‌گیری صندوق‌های نیکوکاری پیگیری خواهد شد.
جزئیات بیشتر و فراخوان‌های این بسته‌های حمایتی در وبگاه صندوق نوآوری و شکوفایی در دسترس است.
آیا پایشی روی خدمات ارائه‌شده خود داشته‌اید؟ تا چه حد این خدمات بر زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور اثرگذار بوده است؟
تمام خدمات صندوق براساس گانت چارت پیشرفت طرح‌ها به‌صورت مرحله‌ای انجام می‌شود.علاوه‌براین نظارت کاملی هم بر اثربخشی خدمات در توسعه زیست‌بوم داریم. براساس این بررسی‌ها، خدمات ارائه‌شده از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی در دولت سیزدهم به توسعه و ارتقای 1100محصول جدید دانش‌بنیان و 890خط تولید دانش‌بنیان منجرشده است. فروش محصولات دانش‌بنیان در شرکت‌ها به 95هزارمیلیارد تومان افزایش یافته است. زمانی که شرکت‌های دانش‌بنیان قراردادی برای همکاری عقد کنند نیاز به صدور ضمانت‌نامه از سوی صندوق دارند؛ دراین دوره براساس ضمانت‌نامه‌های صادرشده61هزارمیلیارد تومان قرارداد میان شرکت‌های دانش‌بنیان و کارفرما ایجاد شده است.همچنین 105هزار فرصت شغلی جدید و تثبیت فرصت شغلی درشرکت‌ها رصد شده است. حدود یک‌میلیارد و 300میلیون یوروصرفه‌جویی ارزی به‌واسطه حمایت صندوق ازشرکت‌های دانش‌بنیان وتوسعه محصولات دانش‌بنیان در کشور به وجود آمده است.
عسل اخویان‌طهرانی - سردبیر پیشران
ضمن خدا قوت بابت تلاش‌هایی که در دوره ریاست خود در پیشبرد اهداف زیست‌بوم دانش‌بنیان داشته‌اید، با توجه به گذشت بیش از یک دهه از عمر زیست‌بوم نوآوری و فناوری کشور و به تبع آن رشدوبلوغ بسیاری ازشرکت‌ها در طول این مدت، نیازهای مالی آنها نیز تغییرکرده است.صندوق نوآوری و شکوفایی برای متناسب‌سازی توان حمایتی خود در این دوره چه اقدامی کرده است؟
زمانی که صندوق درسال1392 فعالیت خود را با سرمایه 3000 میلیارد تومان آغاز کرد، هم این سرمایه براساس نرخ دلار در آن سال‌ها سرمایه بسیار خوبی بود و هم در آن سال‌ها با توجه به نوپا بودن شرکت‌ها و کم تعداد بودن‌شان، با وجود این‌که تا سال 1400 این سرمایه به‌صورت کامل هم تأدیه نشده بود، امکان تأمین نیازهای مالی به صورت قابل‌قبولی فراهم بود. رفته‌رفته با توجه به تغییر نرخ ارز در کشور از یک‌سو و از سوی دیگر بزرگ شدن شرکت‌ها و گسترده‌شدن زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور نیاز بود تا بازبینی در سرمایه صندوق اتفاق بیفتد. درسال1401 با حمایت‌ها وپیگیری‌های مجدانه رئیس‌جمهورشهید،قانون جهش تولید دانش‌بنیان به تصویب رسید. براساس این قانون 3000 میلیارد تومان دیگر به سرمایه صندوق اضافه شد وازسوی دیگر منابع مالی پایداری برای صندوق نوآوری و شکوفایی از محل عوارض گمرکی مواد خام در نظر گرفته شد. این قانون در دولت سیزدهم به مرحله اجرا رسید و در قانون بودجه هم درج شد. بر این اساس در سال 1402 معاونت علمی و فناوری و صندوق نوآوری و شکوفایی در مجموع توانستند 5000 میلیارد تومان جذب کنند که در سال جاری هم در قانون بودجه این تخصیص صورت گرفته است. با وجود این،حقیقت این است که جهش این حوزه نیازمند جهش مالی هست و هنوز در تأمین منابع مالی نسبت به اقتضائات روز این حوزه عقب‌ماندگی‌هایی داریم که باید جبران شود.
دردولت سیزدهم شاهد تصویب افزایش سرمایه صندوق نوآوری وشکوفایی بودیم. این موضوع تاچه حدمی‌تواند برروند حمایت‌های صندوق از زیست‌بوم اثرگذار باشد؟
با توجه به این که ابعاد فعالیت‌های ما درطول این سال‌ها تغییر کرده است، نیازبود که ابعاد سرمایه‌ای صندوق هم به شکل قانونی بزرگ شود. در این مورد نیز با حمایت شهید رئیسی،سرمایه صندوق دراساسنامه صندوق نوآوری و شکوفایی به10هزار میلیارد تومان افزایش یافت و در هیات وزیران تصویب شدو شورای نگهبان نیز آن راتأیید کرد.این موضوع انگیزه خوبی در زیست‌بوم ایجاد کرد و بسیاری از شرکت‌ها مجددا برای تأمین مالی خود به صندوق روی آورده‌اند.این سرمایه به‌معنای بودجه در اختیار صندوق نیست؛ به‌معنای میزان اعتبار صندوق است که تا سقف این مبلغ می‌تواند منابع مالی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در اختیار داشته باشد.هرچقدر سرمایه نهاد مالی بیشتر باشد، میزان اعتبار واثرگذاری آن در نظام مالی بالاترخواهد بود. حالا با تصویب سرمایه 10هزارمیلیارد تومانی برای صندوق، این امکان فراهم شده است تا منابعی که جذب می‌کند در سرمایه صندوق وارد شود.
صندوق نوآوری و شکوفایی چگونه در زیست‌بوم تأمین مالی حوزه فناوری ایفای نقش می‌کند؟
ما از دوره جنینی شرکت‌های دانش‌بنیان تا دوران رشد و رسیدن به بلوغ‌شان آنها را در حوزه تأمین مالی همراهی می‌کنیم. در دوره جدید صندوق مأموریت و شعاری را برای خود درنظر گرفتیم که صندوق نقش طراحی، تکمیل و حمایت از زیست‌بوم تأمین مالی کشور را برعهده دارد. تا چندی پیش هنوز زیست‌بوم تأمین مالی شکل نگرفته بود، صندوق نوآوری شکوفایی، تعدادی صندوق پژوهش فناوری، بانک‌ها و بازار سرمایه هر‌یک به‌صورت مجزا فعالیت‌هایی را در حوزه دانش‌بنیان داشتند و با روش‌های رایج خود ارائه خدمات می‌کردند. صندوق در اینجا نقش‌آفرینی کرد؛ طبیعی است نهادی مثل صندوق که وابسته به بودجه دولتی است، نمی‌‌تواند به‌صورت کامل پاسخگوی تمام نیازهای مالی این حوزه باشد بلکه طراحی‌ای انجام داد که زیست‌بوم تأمین مالی در کشور شکل بگیرد تا براساس آن بتوان از ظرفیت تمام نهادهای مالی به نفع توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور استفاده کرد.
برای مثال اگر قرار باشد بانک‌ها تسهیلاتی را به شرکت‌ها ارائه کنند، براساس شیوه سنتی نیاز به دریافت تضامین سنگینی مانند ملک خواهند داشت که در بسیاری از موارد تأمین آن برای شرکت‌های دانش‌بنیان میسر نیست. صندوق در اینجا وارد عمل می‌شود و ضمانت را برعهده می‌گیرد یا در اقدامی دیگر برای این‌که امکان بازپرداخت تسهیلات بانکی برای شرکت‌ها فراهم شود، مقداری از سود تسهیلات مورد انتظار بانک را متقبل می‌شویم تا بانک‌ها بتوانند تسهیلات کم‌بهره‌تری را به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه دهند.
بنابراین با توجه به شعاری که برای صندوق درنظر گرفته‌ایم براساس نوع نیاز شرکت‌ها امکان بهره‌مندی آنها از امکانات و خدمات اجزای مختلف زیست‌بوم تأمین مالی را فراهم می‌کنیم. در مراحل اولیه شرکت با حمایت‌های بلاعوض و سرمایه‌گذاری خطرپذیر به ایجاد هسته شرکت‌ها کمک می‌کنیم. در مرحله بعدی که توسعه شرکت و توسعه محصول خواهد بود با ابزار تسهیلات چه از مسیر صندوق‌های پژوهش و فناوری و چه نظام بانکی آنها را حمایت می‌کنیم. شرکت‌های متوسطی که امکان ارائه صورت‌های مالی مورد نیاز به بانک‌ها را هنوز ندارند از منابع داخلی صندوق تسهیلات دریافت می‌کنند و در نهایت شرکت‌های بزرگ‌تری هم که میزان تسهیلات بانکی پاسخگوی سرمایه مورد نیازشان نیست با همکاری شکل گرفته میان صندوق نوآوری و بورس، به بازار سرمایه معرفی می‌کنیم تا با مشارکت مردم، سرمایه مورد نیاز را به‌دست بیاورند.
در حال حاضر نحوه تأمین سرمایه برای شرکت‌های دانش‌بنیان از مسیر بازار سرمایه به چه صورت است؟
شرکت‌ها به دو شکل با مشارکت مردم در بازار سرمایه تأمین مالی می‌شوند؛ حالت اول فروش اوراق صکوک است که شرکت‌های دانش‌بنیان به‌صورت اوراق چهارساله ارائه می‌کنند و از این محل تأمین سرمایه انجام می‌دهند. در این حالت صندوق به‌عنوان رکن ضامن، اصل و سود سرمایه را تضمین می‌کند.در حالت دوم روش تأمین مالی جمعی است که از مسیر فرابورس انجام شده و سرمایه‌های خرد مردمی جذب می‌شود. در این حالت سقف سرمایه‌گذاری تا 25 میلیارد تومان بود که در حال حاضر به 50 میلیارد تومان افزایش یافته است و صندوق، اصل سرمایه را تضمین می‌کند.
با توجه به این که در دوره چهارم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان شاهد حمایت ویژه‌تری از پروژه‌های مأموریت‌گرا و راهبردی کشور هستیم، صندوق نوآوری و شکوفایی به‌عنوان بازوی مالی این نهاد تا چه حد در اجرای این سیاست‌گذاری همراه بوده است؟
این موضوع نکته بسیار مهمی است؛ ما باید از کارهای جزیره‌ای و مجزا و در بعضی موارد موازی پرهیز کنیم. شاید در سال‌های ابتدایی فعالیت صندوق نوآوری و شکوفایی هدف اصلی حمایت از زیست‌بوم و شکل‌گیری آن بود و به همین علت برای حمایت‌ها اولویت‌گذاری خاصی وجود نداشت. با رسیدن به دوران بلوغ زیست‌بوم، لازم است اکنون حمایت‌ها به‌صورت هدفمند و اولویت‌دار تخصیص پیدا کند.رسیدن به این اولویت‌ها کاری علمی است و به روش‌شناسی و مطالعات نیاز دارد.خوشبختانه در این دوره با معاونت علمی و فناوری همکاری خوب وتنگاتنگی داشتیم. بر این اساس شورای طرح‌های ملی به ریاست معاونت محترم علمی و فناوری رئیس‌جمهور شکل گرفت. این شورا متشکل از معاونت علمی، صندوق نوآوری و شکوفایی و وزارتخانه‌های مربوط است. در این شورا طرح‌های کلان و دارای اولویت ملی مصوب می‌شود و صندوق نوآوری و شکوفایی موظف است از شرکت‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند،حمایت کند، معاونت علمی نیز بخشی از حمایت‌ها را برعهده خواهد داشت و وزارتخانه‌های مرتبط نیز در راستای اجرای این طرح‌ها همکاری لازم را خواهند داشت. بر این اساس اقدامی منسجم وهدفمند برای دستیابی به برنامه شکل خواهد گرفت. درحال حاضر این شورا شکل گرفته است و سه جلسه آن برگزارشده است.گرچه هنوز سرعت آن کم است اما در همین جلسات طرح‌های اولویت‌دار تصویب شده و ما در حال حمایت ویژه از آنها هستیم.از سوی دیگر ما در این دوره اولویت‌هایی را برای حمایت‌ها مشخص کرده بودیم که در مورد آنها نیز با معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان هم‌راستا و هم‌سو هستیم. این اولویت‌ها شامل دو رویکرد هست؛ اول فناوری، یعنی در توسعه کدام حوزه‌های فناوری قرار است حمایت ویژه‌تری داشته باشیم. این فناوری‌ها شامل حوزه‌های هوش مصنوعی، زیست‌فناوری و میکروالکترونیک است. رویکرد دوم، حوزه‌های مسأله‌محور است؛ مانند امنیت غذایی، تأمین انرژی، آب و محیط‌زیست و...
درحال حاضر اقدامی هم در راستای این اولویت‌ها شکل گرفته است؟
ازجمله نمونه‌های موفق دراین زمینه همکاری‌ای بودکه میان ماومجموعه وزارت نیرو رقم خورد که طی آن بیش از10شرکت دانش‌بنیان مورد حمایت قرار گرفتند تا بتوانند موتورهای پربازده کم‌مصرف(BLDC) رابرای کولرهای آبی تولید کنند.درحال حاضر نزدیک به یک میلیون و300هزار زیرساخت تولید موتور کولر آبی در سال ایجاد شده است. اگر این حمایت‌ها ادامه‌دار باشد طی پنج سال امکان تولید و تجهیز 20 میلیون کولر آبی با این موتورها امکان‌پذیر خواهد بود که این اقدام می‌تواند منجر به صرفه‌جویی نزدیک به 5000 مگاوات برق شود. به گفته مسئولان وزارت نیرو میزان ناترازی انرژی درساعات اوج مصرف بین 10تا12هزار مگاوات است که با این اقدام تقریبا نیمی از آن جبران خواهد شد.در حوزه امنیت غذایی نیز زنجیره آبزیان به عنوان زنجیره راهبردی را با وزارت کشور دنبال می‌کنیم.18استان درگیر این زنجیره ارزش می‌شوند. این موضوع شامل پرورش ماهی در قفس، پرورش میگو و تولید مواد غذایی مرتبط با آن است.
با توجه به این که امسال ازسوی رهبرمعظم انقلاب سال «جهش تولید با مشارکت مردم» نام‌گذاری شده است، چه برنامه‌هایی برای تحقق شعار سال در نظر دارید؟
تجربه موفقی در خصوص تحقق شعار سال 1402 داشتیم که در آن رشد تولید هدف‌گذاری شده بود؛ ما برشی از رشد تولید یعنی رشد تولید شرکت‌های دانش‌بنیان را مدنظر قرار دادیم و از منابع داخلی صندوق و سایر اجزای زیست‌بوم تأمین مالی برای حمایت از رشد تولید دانش‌بنیان استفاده کردیم.امسال نیز با توجه به تبیین شعار سال از سوی رهبر معظم انقلاب، از مصادیق مهم مشارکت مردم در جهش تولید شرکت‌های دانش‌بنیان است، دو رویکرد را در این راستا مدنظر قرار دادیم؛ اول حمایت از توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان که خود مجموعه‌هایی مردم‌پایه هستند و دوم افزایش میزان مشارکت مردم در تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان.
در راستای رویکرد اول پنج بسته طراحی شد:
بسته جهش: شرکت‌های دانش‌بنیانی که بتوانند سه برابر افزایش فروش محصولات دانش‌بنیان نسبت به سال قبل داشته باشند مشمول حمایت سرمایه در گردش تا سقف 100میلیارد تومان خواهند شد.در این برنامه صندوق نقش ضامن را ایفا خواهد کرد و شرکت‌ها از بانک‌های عامل تسهیلات‌شان را دریافت خواهند کرد.
بسته هزارفناور: 70درصد شرکت‌های دانش‌بنیان برمبنای تقسیم‌بندی معاونت علمی به‌عنوان شرکت نوپا (فروش کمتر از پنج‌میلیارد تومان) شناخته می‌شوند. از خواسته‌های رئیس‌جمهور شهید این بود که سهم بیشتری از شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا به سمت تبدیل‌شدن به شرکت‌های بزرگ‌تر یعنی شرکت‌های فناورونوآورحرکت کنند. دراین برنامه قصدداریم با حمایت ازشرکت‌های نوپا،1000 شرکت دانش‌بنیان نوپا را به دانش‌بنیان فناور تبدیل کنیم. منابع مختلفی برای این برنامه در نظر گرفته شده است؛ تسهیلات تبصره 2 قانون بودجه 1403، منابع داخلی صندوق و تسهیلات نظام بانکی ازجمله منابع درنظرگرفته‌شده برای تحقق این برنامه هستند.
بسته توانا: بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان با وجود کیفیت خوب محصول و بازار فروش، زیرساخت لازم برای افزایش تولید و توسعه محصول را ندارند. در این راستا تسهیلاتی زیرساختی برای افزایش سرمایه ثابت تا سقف 100میلیارد تومان از منابع داخلی و منابع بانکی به شرکت‌هایی که نیاز به افزایش زیرساخت‌های تولیدی خود دارند تعلق خواهد گرفت. دوره بازپرداخت این تسهیلات کمی طولانی‌تر در نظر گرفته شده است.
بسته کارآفرین: بسیاری از محصولات و تجهیزات دانش‌بنیان امکان ایجاد خوداشتغالی و کارآفرینی دارد. در این برنامه از خریداران چنین محصولاتی برای اشتغال‌زایی حمایت می‌شود و تسهیلاتی در قالب طرح لیزینگ تا سقف 50میلیارد تومان برای خرید این محصولات ارائه می‌شود.
بسته رویش: مخاطب اصلی این برنامه شتاب‌دهنده‌ها و مراکز نوآوری هستند که بستری را برای ایجاد شرکت‌های جدید دانش‌بنیان فراهم می‌کنند. بر این اساس به شتاب‌دهنده‌های دانش‌بنیانی که بخشی از سبد شتاب‌دهی‌شان به شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان منجر شود، تا سقف دومیلیارد تومان از تسهیلات و تا سقف یک‌میلیارد تومان از سرمایه به شکل هم‌سرمایه‌گذاری بهره‌مند خواهند شد.
رویکرد دوم نیز شامل سه بسته است:
برنامه شکوفا: درسال گذشته تجربه خوبی در قالب برنامه تلویزیونی شکوفا داشتیم که براساس‌آن شرکت‌های دانش‌بنیانی که نیازمند تأمین مالی بودند از مسیر سکوهای تأمین مالی جمعی به مردم معرفی می‌شدند، صندوق نوآوری و شکوفایی اصل سرمایه مردم را تضمین می‌کرد وشرکت‌ها براساس عملکردشان به این سرمایه‌گذاران سودتخصیص می‌دادند.بر این اساس در سال گذشته 220میلیارد تومان سرمایه برای 23 شرکت از مسیر تأمین مالی جمعی به‌دست‌آمد. امسال این برنامه به بسته‌ای با ابزارهای متنوع تبدیل شده است تا سرمایه‌های خرد مردمی از بسترهای قانونی فرابورس به کمک توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان بیایند. در این بسته صندوق علاوه بر تضمین سرمایه‌های مردمی، به سکوهای سرمایه‌گذاری جمعی نیز کمک می‌کند و حتی در صورت نیاز در تکمیل سرمایه‌گذاری جمعی طرح‌ها نیز مشارکت خواهد کرد.
برنامه ضامن: در این برنامه نیز هدف رساندن منابع مالی مردمی به زیست‌بوم دانش‌بنیان است. شرکت‌هایی که نیاز به تأمین سرمایه دارند در این برنامه با ارائه اوراق صکوک در بازار فرابورس که به آن اشاره کردم، از سرمایه‌های مردمی تأمین سرمایه می‌کنند. صندوق نیز در این برنامه شرکت را ضمانت می‌کند و به این ترتیب اصل و سود سرمایه‌های مردمی تضمین خواهد شد.
برنامه حامی: هدف ازاین برنامه استفاده ازظرفیت خیرین در توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان است.براین‌اساس موضوعاتی با اولویت‌های اجتماعی کشور ماننددرمان سرطان،تأمین تجهیزات بیمارستانی و...باسرمایه‌های خیرین با توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان پاسخ داده می‌شود. در این برنامه صندوق سرمایه خیرین را تضمین و اثربخشی سرمایه آنها را در جهت حل معضلات پایش می‌کند. این برنامه در مدل‌های مختلفی ازجمله شکل‌گیری صندوق‌های نیکوکاری پیگیری خواهد شد.
جزئیات بیشتر و فراخوان‌های این بسته‌های حمایتی در وبگاه صندوق نوآوری و شکوفایی در دسترس است.
آیا پایشی روی خدمات ارائه‌شده خود داشته‌اید؟ تا چه حد این خدمات بر زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور اثرگذار بوده است؟
تمام خدمات صندوق براساس گانت چارت پیشرفت طرح‌ها به‌صورت مرحله‌ای انجام می‌شود.علاوه‌براین نظارت کاملی هم بر اثربخشی خدمات در توسعه زیست‌بوم داریم. براساس این بررسی‌ها، خدمات ارائه‌شده از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی در دولت سیزدهم به توسعه و ارتقای 1100محصول جدید دانش‌بنیان و 890خط تولید دانش‌بنیان منجرشده است. فروش محصولات دانش‌بنیان در شرکت‌ها به 95هزارمیلیارد تومان افزایش یافته است. زمانی که شرکت‌های دانش‌بنیان قراردادی برای همکاری عقد کنند نیاز به صدور ضمانت‌نامه از سوی صندوق دارند؛ دراین دوره براساس ضمانت‌نامه‌های صادرشده61هزارمیلیارد تومان قرارداد میان شرکت‌های دانش‌بنیان و کارفرما ایجاد شده است.همچنین 105هزار فرصت شغلی جدید و تثبیت فرصت شغلی درشرکت‌ها رصد شده است. حدود یک‌میلیارد و 300میلیون یوروصرفه‌جویی ارزی به‌واسطه حمایت صندوق ازشرکت‌های دانش‌بنیان وتوسعه محصولات دانش‌بنیان در کشور به وجود آمده است.
عسل اخویان‌طهرانی - سردبیر پیشران