نگاهی به پیوند ادبیات ایرانی با سریال خاطره‌انگیزی از دهه 60
سفر به جهان ادب پارسی با هشت بهشت
تاریخچه ادب فارسی آن‌قدر گسترده و غنی است که بی‌شک می‌توان با عنوان گنجینه از آن یاد کرد. این گنجینه در آثار نمایشی به تصویر کشیده شده، اما در قیاس با ظرفیتی که قصه‌ها و حکایات کهن پارسی دارند، همچنان می‌توان از آنها بیشتر بهره برد.
یکی از آثار خاطره‌انگیز تلویزیون که فیلمنامه‌اش از این دریای وسیع تغذیه کرده، مجموعه «هشت بهشت» است. در اینجا نگاهی به این خاطره مشترک تلویزیونی و آثاری که از آنها اقتباس کرده، انداختیم.
برگ اول
هشت بهشت ادبیات
سال 1368 زنده‌یاد اکبر خواجویی بهترین‌های سینما و تلویزیون را گرد هم آورد تا از حکایت‌های کهن پارسی در قاب سیما روایتی داشته باشد. این سریال با عنوان هشت بهشت هنوز جزو آثار خاطره‌انگیزی است که امید می‌رود ساخت نمونه‌های آن همچنان ادامه داشته باشد. این مجموعه از کتاب‌های کهن فارسی همچون جوامع‌الحکایات و لوامع الروایات، گلستان سعدی و مثنوی معنوی الهام گرفته است. درمیان منابع مکتبی سریال می‌توان به کتاب عربی«فرج بعد از شدت»(مشتمل بر داستان‌هایی از انسان‌های گرفتار که هریک به نوعی نجات یافته و به آسایش رسیده‌اند) نیز اشاره کرد. داستان اصلی سریال درباره یک گروه راهزن است که در بیابان‌ها از قافله‌ها دزدی می‌کنند، اما سردسته این گروه فردی محجوب است که شغل خود را از مادرش مخفی کرده. داستان آنها از جایی شروع می‌شود که کاروانی که مقصدش حج و خانه خداست، در کاروانسرایی نزدیک حرامیان متوقف می‌شود و دزدان برای شناسایی به سراغش می‌روند.سریال هشت بهشت سال‌های1367 تا 1369ازشبکه دوسیما پخش شد. هادی اسلامی، سیروس گرجستانی، خسرو شجاع‌زاده، کاظم افرندنیا، اردلان شجاع‌کاوه، سیامک اطلسی، حسین پناهی، بهمن روزبهانی، فاضل اجبوری، حسن اکلیلی، شاپور بخشایی و... از بازیگران مجموعه بودند که امروز بسیاری از آنان دیگر در قید حیات نیستند. از میان این نام‌ها هوشنگ حریرچیان و حسین خانی‌بیک را به‌تازگی از دست دادیم. خواجویی که خود متولد 1316 در اصفهان بود، سریال را در اطراف روستای نیستانک شهرستان نائین تصویربرداری کرد.
برگ دوم
کتاب‌های کهن
جوامع‌الحکایات و لوامع الروایات یکی از آثاری است که قصه هشت بهشت از آن اقتباس شده است. این کتاب در کنار توجه به جایگاه حکایت و قصه در تاریخ ادبیات فارسی، مطالب تاریخی را هم در همین قالب بیان می‌کند. عنوان کتاب به معنی داستان‌ها و درخشش‌هایی از بازگفته‌ها اثری از سدیدالدین محمد عوفی، ادیب ایرانی است. کتاب که به قرن هفتم تعلق دارد مجموعه‌ای از نکات تاریخی، اخلاقی و مذهبی و پر از لطیفه‌های پارسی است. همچنین گوشه‌ای از تاریخ تمدن و ادبیات جهان اسلام و ایران را روایت می‌کند.کتاب گلستان، منبع دیگر نگارش متن سریال هم برای هر ایرانی شناخته شده است. این کتاب با اندیشه و قلم سعدی شیرازی در قرن هفتم با زبان نظم و نثر نوشته شد. کتاب مشتمل بر چندین حکایت مستقل با محتوای پند و اندرز است. مثنوی معنوی نیز که نه‌فقط برای پارسی‌زبان که برای بسیاری از جهانیان نامی آشنا و ارزشمند است، در قرن پنجم به نظم از اندیشه مولوی تراوش شد و به رشته تحریر درآمد. این کتاب یکی از مهم‌ترین آثار ادبیات عرفانی به زبان فارسی است.
برگ سوم
بخشی از کتاب
در برش‌هایی از باب اول گلستان سعدی که درباره سیرت پادشاهان است، می‌خوانیم: درویشی مستجاب‌الدعوه در بغداد پدید آمد حجاج یوسف را خبر کردند بخواندش و گفت دعای خیری بر من کن. گفت خدایا جانش بستان گفت از بهر خدای این چه دعاست گفت این دعای خیرست ترا و جمله مسلمانان را.
ای زبردست زیر دست اذیت
گرم تا کی بماند این بازار
به چه کار آیدت جهانداری
مردنت به که مردم آزاری
دو برادر یکی خدمت پادشاه کردی و دیگری به زور بازو نان خوردی باری این توانگر گفت درویش را که چرا خدمت نکنی تا از مشقت کار کردن برهی؟ گفت تو چرا کار نکنی تا از مذلت خدمت رهایی یابی؟ که خردمندان گفته‌اند نان خود خوردن و نشستن به که کمر شمشیر زرین
به خدمت بستن.
به دست آهن تفته کردن خمیر
به از دست بر سینه پیش امیر
عمر گرانمایه در این صرف شد
تا چه خورم صیف و چه پوشم شتا
ای شکم خیره به نانی بساز
تا نکنی پشت به خدمت دو تا
یکی از وزرا پیش ذوالنون مصری رفت و همت خواست که روز و شب به خدمت پادشاه مشغولم و به خیرش امیدوار و از عقوبتش ترسان. ذوالنون بگریست و گفت: اگر من خدای را عزوجل چنین پرستیدمی که تو پادشاه را، از جمله صدیقان بودمی.
گر نبودی امید آسان و رنج
پای درویش بر فلک بودی
ور وزیر از خدا بترسیدی
همان‌‌گونه کز مَلِک، مَلَک بودی
آرمیتا علی‌رضایی - از اهالی قلم
برگ اول
هشت بهشت ادبیات
سال 1368 زنده‌یاد اکبر خواجویی بهترین‌های سینما و تلویزیون را گرد هم آورد تا از حکایت‌های کهن پارسی در قاب سیما روایتی داشته باشد. این سریال با عنوان هشت بهشت هنوز جزو آثار خاطره‌انگیزی است که امید می‌رود ساخت نمونه‌های آن همچنان ادامه داشته باشد. این مجموعه از کتاب‌های کهن فارسی همچون جوامع‌الحکایات و لوامع الروایات، گلستان سعدی و مثنوی معنوی الهام گرفته است. درمیان منابع مکتبی سریال می‌توان به کتاب عربی«فرج بعد از شدت»(مشتمل بر داستان‌هایی از انسان‌های گرفتار که هریک به نوعی نجات یافته و به آسایش رسیده‌اند) نیز اشاره کرد. داستان اصلی سریال درباره یک گروه راهزن است که در بیابان‌ها از قافله‌ها دزدی می‌کنند، اما سردسته این گروه فردی محجوب است که شغل خود را از مادرش مخفی کرده. داستان آنها از جایی شروع می‌شود که کاروانی که مقصدش حج و خانه خداست، در کاروانسرایی نزدیک حرامیان متوقف می‌شود و دزدان برای شناسایی به سراغش می‌روند.سریال هشت بهشت سال‌های1367 تا 1369ازشبکه دوسیما پخش شد. هادی اسلامی، سیروس گرجستانی، خسرو شجاع‌زاده، کاظم افرندنیا، اردلان شجاع‌کاوه، سیامک اطلسی، حسین پناهی، بهمن روزبهانی، فاضل اجبوری، حسن اکلیلی، شاپور بخشایی و... از بازیگران مجموعه بودند که امروز بسیاری از آنان دیگر در قید حیات نیستند. از میان این نام‌ها هوشنگ حریرچیان و حسین خانی‌بیک را به‌تازگی از دست دادیم. خواجویی که خود متولد 1316 در اصفهان بود، سریال را در اطراف روستای نیستانک شهرستان نائین تصویربرداری کرد.
برگ دوم
کتاب‌های کهن
جوامع‌الحکایات و لوامع الروایات یکی از آثاری است که قصه هشت بهشت از آن اقتباس شده است. این کتاب در کنار توجه به جایگاه حکایت و قصه در تاریخ ادبیات فارسی، مطالب تاریخی را هم در همین قالب بیان می‌کند. عنوان کتاب به معنی داستان‌ها و درخشش‌هایی از بازگفته‌ها اثری از سدیدالدین محمد عوفی، ادیب ایرانی است. کتاب که به قرن هفتم تعلق دارد مجموعه‌ای از نکات تاریخی، اخلاقی و مذهبی و پر از لطیفه‌های پارسی است. همچنین گوشه‌ای از تاریخ تمدن و ادبیات جهان اسلام و ایران را روایت می‌کند.کتاب گلستان، منبع دیگر نگارش متن سریال هم برای هر ایرانی شناخته شده است. این کتاب با اندیشه و قلم سعدی شیرازی در قرن هفتم با زبان نظم و نثر نوشته شد. کتاب مشتمل بر چندین حکایت مستقل با محتوای پند و اندرز است. مثنوی معنوی نیز که نه‌فقط برای پارسی‌زبان که برای بسیاری از جهانیان نامی آشنا و ارزشمند است، در قرن پنجم به نظم از اندیشه مولوی تراوش شد و به رشته تحریر درآمد. این کتاب یکی از مهم‌ترین آثار ادبیات عرفانی به زبان فارسی است.
برگ سوم
بخشی از کتاب
در برش‌هایی از باب اول گلستان سعدی که درباره سیرت پادشاهان است، می‌خوانیم: درویشی مستجاب‌الدعوه در بغداد پدید آمد حجاج یوسف را خبر کردند بخواندش و گفت دعای خیری بر من کن. گفت خدایا جانش بستان گفت از بهر خدای این چه دعاست گفت این دعای خیرست ترا و جمله مسلمانان را.
ای زبردست زیر دست اذیت
گرم تا کی بماند این بازار
به چه کار آیدت جهانداری
مردنت به که مردم آزاری
دو برادر یکی خدمت پادشاه کردی و دیگری به زور بازو نان خوردی باری این توانگر گفت درویش را که چرا خدمت نکنی تا از مشقت کار کردن برهی؟ گفت تو چرا کار نکنی تا از مذلت خدمت رهایی یابی؟ که خردمندان گفته‌اند نان خود خوردن و نشستن به که کمر شمشیر زرین
به خدمت بستن.
به دست آهن تفته کردن خمیر
به از دست بر سینه پیش امیر
عمر گرانمایه در این صرف شد
تا چه خورم صیف و چه پوشم شتا
ای شکم خیره به نانی بساز
تا نکنی پشت به خدمت دو تا
یکی از وزرا پیش ذوالنون مصری رفت و همت خواست که روز و شب به خدمت پادشاه مشغولم و به خیرش امیدوار و از عقوبتش ترسان. ذوالنون بگریست و گفت: اگر من خدای را عزوجل چنین پرستیدمی که تو پادشاه را، از جمله صدیقان بودمی.
گر نبودی امید آسان و رنج
پای درویش بر فلک بودی
ور وزیر از خدا بترسیدی
همان‌‌گونه کز مَلِک، مَلَک بودی
آرمیتا علی‌رضایی - از اهالی قلم