به خاطر چشم‌هایت
گاهی اوقات، بعضی آدم‌ها از همان بدو تولد چشمان‌شان به روی دنیا بسته است و درک متفاوتی از دنیا و زیبایی‌های آن دارند. برخی دیگر اما با یک حادثه، یک بیماری یا حتی با کهولت سن به دنیای متفاوت نابینایان وارد می‌شوند؛ دنیایی که گرچه سختی‌های خودش را دارد، اما شاید اگر پای صحبت‌های یک فرد نابینا بنشینیم، بتوانیم زیبایی‌های این دنیا را از زبان کسانی که حقایق را نه با چشم سَر که با سایر حواس می‌بینند و درک می‌کنند متوجه شویم و بهتر بشناسیم.
24مهرماه (15 اکتبر) روز جهانی نابینایان نام‌گذاری شده تا به دنیای این افراد نگاه متفاوتی داشته و با نابینایی، عوامل شکل‌گیری، راهکارهای پیشگیری و چگونه مواجهه با آن اطلاعات بیشتری کسب کنیم.
بهانه‌ای برای شناخت دنیایی متفاوت
روزجهانی نابینایان بهانه‌ای است تابه دنیای افرادی که اغلب ماآنها را بایک عصای‌سفید در دست وعینک سیاهی برچشم می‌شناسیم، سرکی بکشیم. افرادی که شاید یکی از اعضای خانواده ما باشند یا یک دوست یا همسایه و آشنایی دیگر، حتی ممکن است هرکدام از ما با یک حادثه یا بیماری برای مدتی یا برای همیشه این دنیا را تجربه کنیم! پس شاید بهتر باشد نابینایان و نیازهای آنها را در کنار توانایی‌های شگفت‌انگیزشان بهتر بشناسیم.
یک روز به احترام نابینایان
هر ساله ۱۵ اکتبر مصادف با ۲۳ مهر و در برخی سال‌ها ۲۴ مهر را به‌عنوان روزجهانی نابینایان یا عصای‌سفید گرامی‌می‌دارند. این روز برای پاسداشت دستاوردها و توجه به نیازهای افرادنابینا گرامی داشته می‌شود. در ایران روز 24 مهر را روز عصای‌سفید نامیده‌اند. پیشینه استفاده از «عصای‌سفید» به زمان جنگ جهانی اول به عنوان نمادی برای نابینایان بازمیگردد. هرچند که در کشورهای مختلف قوانین و نمادهای مختلفی برای استفاده و شناسایی نابینایان از این عصا وجود دارد، اما باتوجه به این‌که رنگ سفید برای همگان به‌خوبی قابل‌رویت است، برای پیشگیری از خطراتی که نابینایان را تهدید می‌کنند، این رنگ در تمام دنیا برای عصای راهنمای آنها تصویب شده است. این عصامورد‌استفاده افراد نابینا و افرادی با اختلالات بینایی قرار می‌گیرد و در انواع تاشو و قابل‌حمل طراحی می‌شود.
چرا برخی نابینا می‌شوند؟
سیستم بینایی کودک در رحم شروع به رشد می‌کند و تا حدود دو‌سالگی کاملا شکل نمی‌گیرد. در شش تا هشت هفتگی کودک باید این توانایی را داشته باشد که سر خودش را به دنبال صدا به اطراف بچرخاند. در چهارماهگی، چشمان کودک باید به‌درستی مرتب شده باشند. بیماری‌ها، حوادث، کهولت سن و وراثت از جمله مولفه‌هایی هستند که روی بینایی افراد تاثیر می‌گذارند و ممکن است فرد را به سمت نابینایی یا کم‌بینایی ببرد. شایع‌ترین علل نابینایی شامل آسیب‌دیدگی چشم و نقایص چشم‌ها هنگام تولد و بیماری‌هایی همچون کاتارکت هستند. نابینایی، ناتوانی در دیدن هر چیزی ازجمله نور است. نابینایی کامل، یعنی شما اصلا نمی‌توانید چیزی را ببینید.
روز عصای‌سفید از کجا آمد؟
ماجرای عصای‌سفید برای نابینایان به ابتکار یک عکاس بازمیگردد. این عکاس از اهالی شهر بریستول انگلیس به نام جیمز بیگز سال ۱۹۲۱ میلادی که در یک سانحه بینایی خود را از دست داده بود، برای در امان‌ماندن از خطر برخورد با وسایل نقلیه که در خیابان‌های اطراف محل زندگی او در حال رفت‌وآمد بودند، ابتکار استفاده از عصا با رنگ سفید که به‌راحتی قابل‌دید باشد را به کار برد. پس از آن دو نفر از برجسته‌ترین محققان آمریکایی به نام‌های ناول‌‌پری، ریاضیدان و جاکوپس تن بروک حقوقدان، توانستند قانونی در پانزدهمین روز از ماه اکتبر به عنوان قانون عصای‌سفید به تصویب برسانند و این روز را به‌عنوان روز جهانی نابینایان نام‌گذاری کنند. در این قانون، تمامی حقوق اجتماعی فرد نابینا به‌عنوان عضوی از جامعه متمدن، انعکاس یافته است.
حقوق نابینایان
طبق قانون اساسی کشور، افراد نابینا حق بهره‌گیری ازتمام امکانات رفاهی معمول درجامعه را دارند. آنان باید بتوانند از پیاده‌روها، خیابان‌ها، بزرگراه‌ها و وسایل ترابری همگانی مانند هواپیما، قطار، اتوبوس، خودرو و... بهره‌برداری کنند. اگر شخص یا سازمانی فقط برای نابینایان در استفاده از تسهیلات همگانی، محدودیت ایجاد کند یا حقوق نابینایان عاقل و بالغ را نادیده بگیرد، مجرم شناخته می‌شود. رانندگان وسایل نقلیه، موظف به مراعات کامل حقوق نابینایانی هستند که با عصای‌سفید در خیابان‌ها رفت وآمد می‌کنند.
آمار جمعیت نابینایان در ایران و جهان
در حال‌حاضر۳۵میلیون نابینا در جهان زندگی می‌کنندکه ۹۰درصد از آنها درکشورهای درحال‌توسعه(بیشتر درآسیا وآفریقا که شامل مناطق محروم و روستاییاست) زندگی می‌کنند.طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی درحال‌حاضر نزدیک به ۲۹۰ میلیون فرد دارای آسیب بینایی در مناطق مختلف جهان وجوددارندکه حدود یک‌پنجم این جمعیت رانابینایان و بقیه را افراد کم‌بینا تشکیل می‌دهند. در ایران نیز حدود یک میلیون و ۴۰۰هزارنفر ازاختلالات نابینایی رنج می‌برند و درمجموع عیوب انکساری مهم‌ترین علل کم‌بینایی در کشور است.
جوامع فقیر بیشتر نابینا دارند!
۹۰درصد نابینایی و اختلالات بینایی در جوامع فقیر یا خیلی فقیر رخ می‌دهد و علت بروز آمار بالای نابینایی و اختلالات بینایی در این مناطق آب‌مروارید، تنبلی چشم، عیوب انکساری و دید کم، تراخم و علل خاص نابینایی در کودکان است. آب‌مروارید یا کاتاراکت یکی از علل بسیار شایع نابینایی در دنیا محسوب می‌شود که به آسانی با هزینه مناسب و با جراحی قابل درمان است. حدود ۵۰ درصد افراد نابینای جهان از این بیماری رنج می‌برند. آب‌مروارید کدر شدن عدسی چشم است و اقداماتی ساده مانند استفاده از عینک آفتابی و کلاه لبه‌دار برای جلوگیری از رسیدن اشعه ماورای بنفش به چشم می‌تواند بروز این بیماری را به تاخیر بیندازد. جراحی مشکل آب‌مروارید بسیار آسان، کم خطر و بی‌درد است.
نابینایی و کم‌بینایی تا 80درصد قابل پیشگیری و قابل درمان
خبر خوب این‌که 80درصد موارد نابینایی قابل پیشگیری و درمان است. نابینایی و کم‌بینایی یا ارثی است یا غیرارثی که هرکدام، پیشگیری و درمان مخصوص به خود را دارد و با بررسی‌های ساده و اولیه بدو تولد قابل پیشگیری و درمان است. آب‌مروارید، آب سیاه، بیماری‌های عفونی چشمی از جمله بیماری تراخم، کمبود ویتامینA، اختلالات چشمی شبکیه‌ای در بیماران مبتلا به دیابت، حوادث چشمی، بیماری‌های دژنراتیو مادرزادی، ازدواج‌های فامیلی مهم‌ترین عواملی است که موجب نابینایی یا کم‌بینایی می‌شود که بسیاری از این موارد قابل پیشگیری و درمان است. فقط کافی است تا گاهی اوقات به چشم پزشک سری بزنیم و معاینه شویم یا موارد ساده‌ای مانند استفاده از عینک آفتابی استاندارد یا پرهیز از افراط در استفاده از موبایل و وسایل الکترونیک، کنترل قند خون و احتیاط‌هایی از این قبیل را انجام دهیم تا بتوانیم زمان طولانی‌تری روی چشم‌هایمان حساب باز کنیم.
تنبلی چشم
تنبلی چشم که در اصطلاح پزشکی به آن «آمبلوپیا» نیز گفته می‌شود زمانی اتفاق می‌افتد که مغز، چشم سالم را برای دیدن انتخاب می‌کند و در نهایت یکی از چشم‌ها کارایی خود را از دست خواهد داد. در نهایت نیز مغز به کلی سیگنال‌های دریافتی از چشم ضعیف یا همان چشم «تنبل» را نادیده گرفته و به آنها هیچ توجهی نمی‌کند. چنین وضعیتی باعث اختلال بینایی در فرد خواهد شد.
از کم‌بینایی تا نابینایی با چشم تنبل
تحقیقات نشان می‌دهد تنبلی چشم یکی از علل نابینایی و کم‌بینایی خفیف تا شدید است؛ به طوری که تنبلی چشم شایع‌ترین علت نابینایی یک چشمی در افراد زیر ۲۰ سال و دومین علت کاهش بینایی در کودکان است. عارضه تنبلی چشم بیشتر در کودکان اتفاق افتاده و موجب کاهش قدرت بینایی کودک خواهد شد. باید به این نکته دقت داشته باشید که تنبلی چشم کاملا با چپ شدن چشم یا لوچی متفاوت بوده و به این موارد استرابیسموس گفته می‌شود. هرچند که استرابیسموس نیز می‌تواند در طولانی‌مدت به بروز تنبلی چشم منجر شود، ولی این اتفاق تنها در صورتی می‌افتد که چشم سالم بسیار بیشتر از چشم دارای عیوب انکساری مورد استفاده قرار بگیرد. در صورتی که آمبلوپیا درمان نشود، ممکن است فرد بینایی‌اش را به صورت موقت یا دائمی از دست بدهد.
یک بیماری قابل درمان
تنبلی چشم با تشخیص به‌موقع قابل درمان است، در حالی که اگر به‌موقع تشخیص داده و درمان نشود، فرد را از یک یا هر دو چشم بسیار کم‌بینا و نابینا خواهد کرد. چشمان بعضی از کودکان با آن که سالم و طبیعی به نظر می‌رسند اما از سلامتی و دید کافی برخوردار نیستند. رشد و تکامل مرکز بینایی در مغز، از دوران جنینی تا حدود ۱۰سالگی ادامه دارد، اما حداکثر سرعت رشد آن تا سه‌سالگی است. در صورتی که اشکال دید کودک، قبل از پنج‌سالگی تشخیص داده شود و تحت درمان قرار گیرد حتی اگر چشم در این مدت تنبل شده باشد، با درمان به‌موقع بینایی کامل به دست می‌آید. بهترین سن برای درمان تنبلی چشم زیر پنج‌سالگی است.
مقابله با این انحراف
همچنین اگر کودکی انحراف چشم دارد، والدین باید به محض تشخیص، او را نزد متخصص برده و تحت درمان قرار دهند. درمان تنبلی چشم معمولا با بستن چشم سالم است تا چشم تنبل به کار بیفتد و تنبلی آن برطرف شود.مدت بستن چشم را متخصص تعیین می‌کند و در فواصل مشخص نیز باید به وسیله متخصص معاینه شود. اما گاهی اوقات برای درمان، عینک و در بعضی موارد جراحی توصیه می‌شود. اگر تنبلی چشم بر اثر بیماری‌های مادرزادی مانند آب‌مروارید، پایین افتادگی پلک یا عیوب ساختمانی ایجاد شده باشد، باید قبل از سه ماهگی درمان شود و اگر به علت‌های دیگر به وجود آمده باشد، درمان قطعی و موثر تا قبل از پنج‌سالگی امکان‌پذیر است و پس از آن، درمان معمولا نتیجه خوبی ندارد.
زهرا احمدزاده - خبرنگار چاردیواری
بهانه‌ای برای شناخت دنیایی متفاوت
روزجهانی نابینایان بهانه‌ای است تابه دنیای افرادی که اغلب ماآنها را بایک عصای‌سفید در دست وعینک سیاهی برچشم می‌شناسیم، سرکی بکشیم. افرادی که شاید یکی از اعضای خانواده ما باشند یا یک دوست یا همسایه و آشنایی دیگر، حتی ممکن است هرکدام از ما با یک حادثه یا بیماری برای مدتی یا برای همیشه این دنیا را تجربه کنیم! پس شاید بهتر باشد نابینایان و نیازهای آنها را در کنار توانایی‌های شگفت‌انگیزشان بهتر بشناسیم.
یک روز به احترام نابینایان
هر ساله ۱۵ اکتبر مصادف با ۲۳ مهر و در برخی سال‌ها ۲۴ مهر را به‌عنوان روزجهانی نابینایان یا عصای‌سفید گرامی‌می‌دارند. این روز برای پاسداشت دستاوردها و توجه به نیازهای افرادنابینا گرامی داشته می‌شود. در ایران روز 24 مهر را روز عصای‌سفید نامیده‌اند. پیشینه استفاده از «عصای‌سفید» به زمان جنگ جهانی اول به عنوان نمادی برای نابینایان بازمیگردد. هرچند که در کشورهای مختلف قوانین و نمادهای مختلفی برای استفاده و شناسایی نابینایان از این عصا وجود دارد، اما باتوجه به این‌که رنگ سفید برای همگان به‌خوبی قابل‌رویت است، برای پیشگیری از خطراتی که نابینایان را تهدید می‌کنند، این رنگ در تمام دنیا برای عصای راهنمای آنها تصویب شده است. این عصامورد‌استفاده افراد نابینا و افرادی با اختلالات بینایی قرار می‌گیرد و در انواع تاشو و قابل‌حمل طراحی می‌شود.
چرا برخی نابینا می‌شوند؟
سیستم بینایی کودک در رحم شروع به رشد می‌کند و تا حدود دو‌سالگی کاملا شکل نمی‌گیرد. در شش تا هشت هفتگی کودک باید این توانایی را داشته باشد که سر خودش را به دنبال صدا به اطراف بچرخاند. در چهارماهگی، چشمان کودک باید به‌درستی مرتب شده باشند. بیماری‌ها، حوادث، کهولت سن و وراثت از جمله مولفه‌هایی هستند که روی بینایی افراد تاثیر می‌گذارند و ممکن است فرد را به سمت نابینایی یا کم‌بینایی ببرد. شایع‌ترین علل نابینایی شامل آسیب‌دیدگی چشم و نقایص چشم‌ها هنگام تولد و بیماری‌هایی همچون کاتارکت هستند. نابینایی، ناتوانی در دیدن هر چیزی ازجمله نور است. نابینایی کامل، یعنی شما اصلا نمی‌توانید چیزی را ببینید.
روز عصای‌سفید از کجا آمد؟
ماجرای عصای‌سفید برای نابینایان به ابتکار یک عکاس بازمیگردد. این عکاس از اهالی شهر بریستول انگلیس به نام جیمز بیگز سال ۱۹۲۱ میلادی که در یک سانحه بینایی خود را از دست داده بود، برای در امان‌ماندن از خطر برخورد با وسایل نقلیه که در خیابان‌های اطراف محل زندگی او در حال رفت‌وآمد بودند، ابتکار استفاده از عصا با رنگ سفید که به‌راحتی قابل‌دید باشد را به کار برد. پس از آن دو نفر از برجسته‌ترین محققان آمریکایی به نام‌های ناول‌‌پری، ریاضیدان و جاکوپس تن بروک حقوقدان، توانستند قانونی در پانزدهمین روز از ماه اکتبر به عنوان قانون عصای‌سفید به تصویب برسانند و این روز را به‌عنوان روز جهانی نابینایان نام‌گذاری کنند. در این قانون، تمامی حقوق اجتماعی فرد نابینا به‌عنوان عضوی از جامعه متمدن، انعکاس یافته است.
حقوق نابینایان
طبق قانون اساسی کشور، افراد نابینا حق بهره‌گیری ازتمام امکانات رفاهی معمول درجامعه را دارند. آنان باید بتوانند از پیاده‌روها، خیابان‌ها، بزرگراه‌ها و وسایل ترابری همگانی مانند هواپیما، قطار، اتوبوس، خودرو و... بهره‌برداری کنند. اگر شخص یا سازمانی فقط برای نابینایان در استفاده از تسهیلات همگانی، محدودیت ایجاد کند یا حقوق نابینایان عاقل و بالغ را نادیده بگیرد، مجرم شناخته می‌شود. رانندگان وسایل نقلیه، موظف به مراعات کامل حقوق نابینایانی هستند که با عصای‌سفید در خیابان‌ها رفت وآمد می‌کنند.
آمار جمعیت نابینایان در ایران و جهان
در حال‌حاضر۳۵میلیون نابینا در جهان زندگی می‌کنندکه ۹۰درصد از آنها درکشورهای درحال‌توسعه(بیشتر درآسیا وآفریقا که شامل مناطق محروم و روستاییاست) زندگی می‌کنند.طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی درحال‌حاضر نزدیک به ۲۹۰ میلیون فرد دارای آسیب بینایی در مناطق مختلف جهان وجوددارندکه حدود یک‌پنجم این جمعیت رانابینایان و بقیه را افراد کم‌بینا تشکیل می‌دهند. در ایران نیز حدود یک میلیون و ۴۰۰هزارنفر ازاختلالات نابینایی رنج می‌برند و درمجموع عیوب انکساری مهم‌ترین علل کم‌بینایی در کشور است.
جوامع فقیر بیشتر نابینا دارند!
۹۰درصد نابینایی و اختلالات بینایی در جوامع فقیر یا خیلی فقیر رخ می‌دهد و علت بروز آمار بالای نابینایی و اختلالات بینایی در این مناطق آب‌مروارید، تنبلی چشم، عیوب انکساری و دید کم، تراخم و علل خاص نابینایی در کودکان است. آب‌مروارید یا کاتاراکت یکی از علل بسیار شایع نابینایی در دنیا محسوب می‌شود که به آسانی با هزینه مناسب و با جراحی قابل درمان است. حدود ۵۰ درصد افراد نابینای جهان از این بیماری رنج می‌برند. آب‌مروارید کدر شدن عدسی چشم است و اقداماتی ساده مانند استفاده از عینک آفتابی و کلاه لبه‌دار برای جلوگیری از رسیدن اشعه ماورای بنفش به چشم می‌تواند بروز این بیماری را به تاخیر بیندازد. جراحی مشکل آب‌مروارید بسیار آسان، کم خطر و بی‌درد است.
نابینایی و کم‌بینایی تا 80درصد قابل پیشگیری و قابل درمان
خبر خوب این‌که 80درصد موارد نابینایی قابل پیشگیری و درمان است. نابینایی و کم‌بینایی یا ارثی است یا غیرارثی که هرکدام، پیشگیری و درمان مخصوص به خود را دارد و با بررسی‌های ساده و اولیه بدو تولد قابل پیشگیری و درمان است. آب‌مروارید، آب سیاه، بیماری‌های عفونی چشمی از جمله بیماری تراخم، کمبود ویتامینA، اختلالات چشمی شبکیه‌ای در بیماران مبتلا به دیابت، حوادث چشمی، بیماری‌های دژنراتیو مادرزادی، ازدواج‌های فامیلی مهم‌ترین عواملی است که موجب نابینایی یا کم‌بینایی می‌شود که بسیاری از این موارد قابل پیشگیری و درمان است. فقط کافی است تا گاهی اوقات به چشم پزشک سری بزنیم و معاینه شویم یا موارد ساده‌ای مانند استفاده از عینک آفتابی استاندارد یا پرهیز از افراط در استفاده از موبایل و وسایل الکترونیک، کنترل قند خون و احتیاط‌هایی از این قبیل را انجام دهیم تا بتوانیم زمان طولانی‌تری روی چشم‌هایمان حساب باز کنیم.
تنبلی چشم
تنبلی چشم که در اصطلاح پزشکی به آن «آمبلوپیا» نیز گفته می‌شود زمانی اتفاق می‌افتد که مغز، چشم سالم را برای دیدن انتخاب می‌کند و در نهایت یکی از چشم‌ها کارایی خود را از دست خواهد داد. در نهایت نیز مغز به کلی سیگنال‌های دریافتی از چشم ضعیف یا همان چشم «تنبل» را نادیده گرفته و به آنها هیچ توجهی نمی‌کند. چنین وضعیتی باعث اختلال بینایی در فرد خواهد شد.
از کم‌بینایی تا نابینایی با چشم تنبل
تحقیقات نشان می‌دهد تنبلی چشم یکی از علل نابینایی و کم‌بینایی خفیف تا شدید است؛ به طوری که تنبلی چشم شایع‌ترین علت نابینایی یک چشمی در افراد زیر ۲۰ سال و دومین علت کاهش بینایی در کودکان است. عارضه تنبلی چشم بیشتر در کودکان اتفاق افتاده و موجب کاهش قدرت بینایی کودک خواهد شد. باید به این نکته دقت داشته باشید که تنبلی چشم کاملا با چپ شدن چشم یا لوچی متفاوت بوده و به این موارد استرابیسموس گفته می‌شود. هرچند که استرابیسموس نیز می‌تواند در طولانی‌مدت به بروز تنبلی چشم منجر شود، ولی این اتفاق تنها در صورتی می‌افتد که چشم سالم بسیار بیشتر از چشم دارای عیوب انکساری مورد استفاده قرار بگیرد. در صورتی که آمبلوپیا درمان نشود، ممکن است فرد بینایی‌اش را به صورت موقت یا دائمی از دست بدهد.
یک بیماری قابل درمان
تنبلی چشم با تشخیص به‌موقع قابل درمان است، در حالی که اگر به‌موقع تشخیص داده و درمان نشود، فرد را از یک یا هر دو چشم بسیار کم‌بینا و نابینا خواهد کرد. چشمان بعضی از کودکان با آن که سالم و طبیعی به نظر می‌رسند اما از سلامتی و دید کافی برخوردار نیستند. رشد و تکامل مرکز بینایی در مغز، از دوران جنینی تا حدود ۱۰سالگی ادامه دارد، اما حداکثر سرعت رشد آن تا سه‌سالگی است. در صورتی که اشکال دید کودک، قبل از پنج‌سالگی تشخیص داده شود و تحت درمان قرار گیرد حتی اگر چشم در این مدت تنبل شده باشد، با درمان به‌موقع بینایی کامل به دست می‌آید. بهترین سن برای درمان تنبلی چشم زیر پنج‌سالگی است.
مقابله با این انحراف
همچنین اگر کودکی انحراف چشم دارد، والدین باید به محض تشخیص، او را نزد متخصص برده و تحت درمان قرار دهند. درمان تنبلی چشم معمولا با بستن چشم سالم است تا چشم تنبل به کار بیفتد و تنبلی آن برطرف شود.مدت بستن چشم را متخصص تعیین می‌کند و در فواصل مشخص نیز باید به وسیله متخصص معاینه شود. اما گاهی اوقات برای درمان، عینک و در بعضی موارد جراحی توصیه می‌شود. اگر تنبلی چشم بر اثر بیماری‌های مادرزادی مانند آب‌مروارید، پایین افتادگی پلک یا عیوب ساختمانی ایجاد شده باشد، باید قبل از سه ماهگی درمان شود و اگر به علت‌های دیگر به وجود آمده باشد، درمان قطعی و موثر تا قبل از پنج‌سالگی امکان‌پذیر است و پس از آن، درمان معمولا نتیجه خوبی ندارد.
زهرا احمدزاده - خبرنگار چاردیواری