گزارشی از آنچه در نشست صد کتاب ماندگار قرن مطرح شد
«مکتب حافظ» در زمره کتاب‌های تراز اول جهان است
بیست‌ویکمین نشست «صد کتاب ماندگار قرن» به بررسی کتاب «مکتب حافظ» اثر منوچهر مرتضوی و تحلیل تأثیرات آن بر ادبیات و فرهنگ جامعه اختصاص یافت.
در این نشست که باحضور غلامعلی حداد عادل،رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و نصرا... امامی، پژوهشگر و حافظ‌پژوه در اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد، به تحلیل عمیق ابعاد فکری و فرهنگی آثار حافظ و تأثیرات او بر ادبیات دوران خود پرداخته شد.
حافظ‌شناسی در دوران معاصر به دو بخش تقسیم می‌شود
حداد عادل، رئیس فرهنگستان و ادبیات فارسی به سیر تحول حافظ‌شناسی در دوران معاصر پرداخت و آن را به دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی تقسیم کرد.وی گفت:من به‌عنوان کسی که بیش از70سال حافظ خوانده‌ام، معتقدم که حافظ‌شناسی در دوران معاصر را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد. قبل از انقلاب اسلامی،کارهای سودمندی در زمینه تصحیح دیوان حافظ به شیوه انتقادی و دانشگاهی انجام شد.آثارمرحوم قزوینی ودکترقاسم غنی به‌عنوان دوکارعلمی‌ومعتبردراین زمینه باقی مانده است.به‌ویژه قزوینی،بادقت بی‌نظیرش درتصحیح دیوان،شخصیت برجسته‌ای دراین حوزه محسوب می‌شود.رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ادامه داد: درآن دوران،فضای فکری تحت تأثیرمکاتب سرمایه‌داری ومارکسیسم قرارداشت وبیشتر کتاب‌ها ومقالات درباره حافظ،تحت تأثیر این فضاسازی بودند.به‌عنوان‌مثال،کتاب«حافظ تشریح»که توسط عبدالحسین هژیر،نخست‌وزیر وقت، درسال1308 نوشته شده، نمادی از این تأثیرات است.این اثر،مخالفت‌های روشنفکری بادین و معنویت رابه‌خوبی نشان می‌دهد.
مطهری در مقابل تفسیرهای مادی از حافظ ایستاد
حداد عادل به نقش شهید مطهری در دفاع از جنبه‌های معنوی حافظ دردهه50 اشاره کردوگفت:شهید مطهری با شجاعت به تبیین تفکرات حافظ پرداخت و مقالاتی را در این زمینه منتشر کرد.اودرمقابل تفسیرهای مادی ازحافظ، به‌ویژه تفسیرهای احمد شاملو، که در آن حافظ رامنکر قیامت معرفی می‌کرد ایستاد.وی همچنین به گسترش حافظ‌شناسی بعدازانقلاب اسلامی اشاره‌کردو افزود: پس از انقلاب، تصحیح‌های جدیدی ازدیوان حافظ به چاپ رسید واصطلاح«حافظ‌پژوهی»به‌طورجدی مطرح شد.اوج این جریان در کنگره بزرگداشت حافظ بودکه حدودا درسال1367برگزاروبا استقبال گسترده‌ای ازسوی علاقه‌مندان به ادبیات مواجه شد.
مکتب حافظ دست‌کمی از کتاب‌های تراز اول جهان ندارد
غلامعلی حداد عادل، در ادامه سخنرانی خود به بررسی شخصیت علمی و ادبی دکتر منوچهر مرتضوی پرداخت و گفت: وقتی صحبت از بزرگان ادب معاصر می‌شود، چند نام در ذهن ما خطورمی‌کند که اینها عمدتا بنیان‌گذاران دانشکده ادبیات دانشگاه تهران هستند. افرادی که آمدند ادبیات را نظم آموزشی دانشگاهی دادند، زیرا تاچندصد سال پیش،کسی ادبیات رابه شیوه امروزی درس نمی‌داد.درواقع، این بزرگانی که نام بردم،ستون‌های اصلی دانشکده ادبیات بودند که درسال۱۳۱۳ با تأسیس دانشگاه تهران، پایه‌گذاری شد.حداد عادل به اهمیت دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز در پرورش ادبیات‌پژوهان اشاره کرد و گفت: بعد از واقعه پیشه‌وری، دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز به یک نهاد نیرومند درادبیات فارسی تبدیل شد و مرتضوی یکی از این بزرگان است که درآن زمان درتبریز فعالیت می‌کرد.آثارعلمی او درزمینه حافظ‌پژوهی بسیار ارزشمند است وکسانی که با کتاب‌های عالمانه فرنگی آشنا هستند،به‌وضوح می‌بینند که کتاب مکتب حافظ اوهیچ دست‌کمی ازکتاب‌های تراز اول جهانی ندارد.
مکتب حافظ در ادبیات و هویت ملی تاثیر داشته است
حداد عادل درادامه به ساختار کتاب مکتب حافظ پرداخت وگفت: فهرست کتاب نشان‌دهنده نظم فکری مولف است و در چاپ‌های مختلف، مقدمه‌های مختلفی نوشته شده که به مرور حافظ‌پژوهی پیش و بعد ازانقلاب می‌پردازد. استاد مرتضوی در چهار چاپ این کتاب، سه بار مقدمه نوشتند. چاپ اول درسال۱۳۴۴وچاپ سوم درسال۱۳۷۰بود، و درچاپ چهارم که چند سال قبل از فوت ایشان منتشر شد،مقدمه‌ای 60صفحه‌ای اضافه کردند که به مرورحافظ‌پژوهی پرداخته و نشان‌دهنده عمق تفکر و دقت ایشان در این حوزه است.حداد عادل همچنین به نقش ادبیات درجامعه و تأثیرات آن برهویت ملی اشاره کردوگفت: ادبیات به‌عنوان آینه‌ای از فرهنگ و هویت یک ملت، نقشی اساسی درشکل‌گیری وحفظ این هویت دارد.دراین میان، شخصیت‌هایی مانند دکتر مرتضوی به‌عنوان حافظان و مروجین این ادبیات، نقش بسزایی ایفا می‌کنند.
شعر حافظ، آیینه شناخت فرهنگ ایرانی است
نصرا...امامی نیز در ادامه نشست، به بررسی مبسوطی ازجایگاه این اثر در ادبیات فارسی پرداخت و با تجلیل از مرتضوی به‌عنوان یکی از پیشگامان حافظ‌شناسی، به اهمیت کتاب مکتب حافظ در معرفی جنبه‌های مختلف فکری و ادبی حافظ اشاره کرد و گفت: کتاب مکتب حافظ به‌عنوان یک اثر منحصربه‌فرد در ادبیات فارسی، نه‌تنها ابعاد مختلف شعر حافظ را مورد بررسی قرار داده، بلکه به نوعی تحولی در زمینه حافظ‌شناسی به‌وجود آورده است.امامی با اشاره به سال‌ها تحقیق و مطالعه استاد مرتضوی در این حوزه، اظهار داشت: این کتاب به ما نشان می‌دهدکه چگونه شعرحافظ می‌تواند به‌عنوان یک آیینه برای شناخت جامعه و فرهنگ ایران درزمانه خودعمل کند.استاد مرتضوی با نگاهی عمیق وعلمی سراغ شعرحافظ رفته وبا تحلیل‌های جامع خود، ابعاد مختلف عرفان و تصوف رادرآثار این شاعربزرگ بازخوانی کرده است.این حافظ‌پژوه به شرح ویژگی‌های ساختاری و محتوایی این اثر پرداخت و گفت: یکی ازنکات قابل توجه درکتاب مکتب حافظ،این است که استاد مرتضوی با تسلطی شگرف بر زبان و ادبیات فارسی، توانسته است به تمامی جوانب شعر حافظ بپردازد. او با تحلیل دقیق واژه‌ها و تصاویر شعری، به ماکمک می‌کندتادرک بهتری اززیبایی‌های ادبی ومعنایی شعرحافظ داشته باشیم.این کتاب،نه‌تنهامرجعیتی معتبربرای پژوهشگران و دانشجویان در این حوزه به‌شمار می‌آید، بلکه می‌تواند برای هرعلاقه‌مندی به ادبیات فارسی نیز مفید و الهام‌بخش باشد.
عشق در شعر حافظ پدیده‌ای اجتماعی ــ فرهنگی است
امامی درادامه به نقش و تأثیر مکتب حافظ بر فهم فلسفه عشق و تصوف درادبیات اشاره کردوافزود:در این اثر، استاد مرتضوی با بررسی عمیق و مبسوط موضوعاتی چون عشق عابدانه و عشق عاشقانه، ما را با دنیای پیچیده و زیبای حافظ آشنا می‌کند. او در فصل‌های مختلف کتاب به تجزیه و تحلیل مفاهیم عمیق و غنی در شعر حافظ می‌پردازد و به ما یادآوری می‌کند که عشق در آثار حافظ نه‌تنها یک احساس شخصی، بلکه یک پدیده اجتماعی و فرهنگی است که ابعاد مختلفی را در بر می‌گیرد.
مکتب حافظ، اثری جامع برای درک فرهنگ و ادبیات ایران است
این تحلیلگر ادبیات در ادامه به تفصیل بیشتری در مورد فصل‌های مختلف کتاب پرداخت و گفت: در فصل اول، مرتضوی به بررسی عشق عابدانه پرداخته و آن را به‌عنوان یک عشق الهی توصیف می‌کند که هدف آن نزدیکی به حقیقت وجود و شناخت خداوند است. در فصل‌های دوم و سوم به عشق عاشقانه و ابعاد انسانی آن می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این عشق می‌تواند به درک بهتر از عشق الهی منتهی شود.
نصرا...امامی درپایان سخنان خود به این نکته اشاره کرد که کتاب مکتب حافظ به‌عنوان یک اثر جامع و مستند، نه‌تنها برای حافظ‌شناسان، بلکه برای هر کسی که به درک بهتر فرهنگ و ادبیات ایرانی علاقه‌مند است، ضروری می‌نماید. این اثر با بررسی و تحلیل دقیق و مستند، همچون چراغی در مسیر پژوهشگران و دانشجویان خواهد بود. این کتاب با ایجاد پل ارتباطی میان ادبیات و فلسفه، به ما کمک می‌کند تا دریابیم چگونه شعر حافظ می‌تواند به تفسیر و تعمیق فهم ما از زندگی و عشق در جهان امروز کمک کند.
حافظ‌شناسی در دوران معاصر به دو بخش تقسیم می‌شود
حداد عادل، رئیس فرهنگستان و ادبیات فارسی به سیر تحول حافظ‌شناسی در دوران معاصر پرداخت و آن را به دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی تقسیم کرد.وی گفت:من به‌عنوان کسی که بیش از70سال حافظ خوانده‌ام، معتقدم که حافظ‌شناسی در دوران معاصر را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد. قبل از انقلاب اسلامی،کارهای سودمندی در زمینه تصحیح دیوان حافظ به شیوه انتقادی و دانشگاهی انجام شد.آثارمرحوم قزوینی ودکترقاسم غنی به‌عنوان دوکارعلمی‌ومعتبردراین زمینه باقی مانده است.به‌ویژه قزوینی،بادقت بی‌نظیرش درتصحیح دیوان،شخصیت برجسته‌ای دراین حوزه محسوب می‌شود.رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ادامه داد: درآن دوران،فضای فکری تحت تأثیرمکاتب سرمایه‌داری ومارکسیسم قرارداشت وبیشتر کتاب‌ها ومقالات درباره حافظ،تحت تأثیر این فضاسازی بودند.به‌عنوان‌مثال،کتاب«حافظ تشریح»که توسط عبدالحسین هژیر،نخست‌وزیر وقت، درسال1308 نوشته شده، نمادی از این تأثیرات است.این اثر،مخالفت‌های روشنفکری بادین و معنویت رابه‌خوبی نشان می‌دهد.
مطهری در مقابل تفسیرهای مادی از حافظ ایستاد
حداد عادل به نقش شهید مطهری در دفاع از جنبه‌های معنوی حافظ دردهه50 اشاره کردوگفت:شهید مطهری با شجاعت به تبیین تفکرات حافظ پرداخت و مقالاتی را در این زمینه منتشر کرد.اودرمقابل تفسیرهای مادی ازحافظ، به‌ویژه تفسیرهای احمد شاملو، که در آن حافظ رامنکر قیامت معرفی می‌کرد ایستاد.وی همچنین به گسترش حافظ‌شناسی بعدازانقلاب اسلامی اشاره‌کردو افزود: پس از انقلاب، تصحیح‌های جدیدی ازدیوان حافظ به چاپ رسید واصطلاح«حافظ‌پژوهی»به‌طورجدی مطرح شد.اوج این جریان در کنگره بزرگداشت حافظ بودکه حدودا درسال1367برگزاروبا استقبال گسترده‌ای ازسوی علاقه‌مندان به ادبیات مواجه شد.
مکتب حافظ دست‌کمی از کتاب‌های تراز اول جهان ندارد
غلامعلی حداد عادل، در ادامه سخنرانی خود به بررسی شخصیت علمی و ادبی دکتر منوچهر مرتضوی پرداخت و گفت: وقتی صحبت از بزرگان ادب معاصر می‌شود، چند نام در ذهن ما خطورمی‌کند که اینها عمدتا بنیان‌گذاران دانشکده ادبیات دانشگاه تهران هستند. افرادی که آمدند ادبیات را نظم آموزشی دانشگاهی دادند، زیرا تاچندصد سال پیش،کسی ادبیات رابه شیوه امروزی درس نمی‌داد.درواقع، این بزرگانی که نام بردم،ستون‌های اصلی دانشکده ادبیات بودند که درسال۱۳۱۳ با تأسیس دانشگاه تهران، پایه‌گذاری شد.حداد عادل به اهمیت دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز در پرورش ادبیات‌پژوهان اشاره کرد و گفت: بعد از واقعه پیشه‌وری، دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز به یک نهاد نیرومند درادبیات فارسی تبدیل شد و مرتضوی یکی از این بزرگان است که درآن زمان درتبریز فعالیت می‌کرد.آثارعلمی او درزمینه حافظ‌پژوهی بسیار ارزشمند است وکسانی که با کتاب‌های عالمانه فرنگی آشنا هستند،به‌وضوح می‌بینند که کتاب مکتب حافظ اوهیچ دست‌کمی ازکتاب‌های تراز اول جهانی ندارد.
مکتب حافظ در ادبیات و هویت ملی تاثیر داشته است
حداد عادل درادامه به ساختار کتاب مکتب حافظ پرداخت وگفت: فهرست کتاب نشان‌دهنده نظم فکری مولف است و در چاپ‌های مختلف، مقدمه‌های مختلفی نوشته شده که به مرور حافظ‌پژوهی پیش و بعد ازانقلاب می‌پردازد. استاد مرتضوی در چهار چاپ این کتاب، سه بار مقدمه نوشتند. چاپ اول درسال۱۳۴۴وچاپ سوم درسال۱۳۷۰بود، و درچاپ چهارم که چند سال قبل از فوت ایشان منتشر شد،مقدمه‌ای 60صفحه‌ای اضافه کردند که به مرورحافظ‌پژوهی پرداخته و نشان‌دهنده عمق تفکر و دقت ایشان در این حوزه است.حداد عادل همچنین به نقش ادبیات درجامعه و تأثیرات آن برهویت ملی اشاره کردوگفت: ادبیات به‌عنوان آینه‌ای از فرهنگ و هویت یک ملت، نقشی اساسی درشکل‌گیری وحفظ این هویت دارد.دراین میان، شخصیت‌هایی مانند دکتر مرتضوی به‌عنوان حافظان و مروجین این ادبیات، نقش بسزایی ایفا می‌کنند.
شعر حافظ، آیینه شناخت فرهنگ ایرانی است
نصرا...امامی نیز در ادامه نشست، به بررسی مبسوطی ازجایگاه این اثر در ادبیات فارسی پرداخت و با تجلیل از مرتضوی به‌عنوان یکی از پیشگامان حافظ‌شناسی، به اهمیت کتاب مکتب حافظ در معرفی جنبه‌های مختلف فکری و ادبی حافظ اشاره کرد و گفت: کتاب مکتب حافظ به‌عنوان یک اثر منحصربه‌فرد در ادبیات فارسی، نه‌تنها ابعاد مختلف شعر حافظ را مورد بررسی قرار داده، بلکه به نوعی تحولی در زمینه حافظ‌شناسی به‌وجود آورده است.امامی با اشاره به سال‌ها تحقیق و مطالعه استاد مرتضوی در این حوزه، اظهار داشت: این کتاب به ما نشان می‌دهدکه چگونه شعرحافظ می‌تواند به‌عنوان یک آیینه برای شناخت جامعه و فرهنگ ایران درزمانه خودعمل کند.استاد مرتضوی با نگاهی عمیق وعلمی سراغ شعرحافظ رفته وبا تحلیل‌های جامع خود، ابعاد مختلف عرفان و تصوف رادرآثار این شاعربزرگ بازخوانی کرده است.این حافظ‌پژوه به شرح ویژگی‌های ساختاری و محتوایی این اثر پرداخت و گفت: یکی ازنکات قابل توجه درکتاب مکتب حافظ،این است که استاد مرتضوی با تسلطی شگرف بر زبان و ادبیات فارسی، توانسته است به تمامی جوانب شعر حافظ بپردازد. او با تحلیل دقیق واژه‌ها و تصاویر شعری، به ماکمک می‌کندتادرک بهتری اززیبایی‌های ادبی ومعنایی شعرحافظ داشته باشیم.این کتاب،نه‌تنهامرجعیتی معتبربرای پژوهشگران و دانشجویان در این حوزه به‌شمار می‌آید، بلکه می‌تواند برای هرعلاقه‌مندی به ادبیات فارسی نیز مفید و الهام‌بخش باشد.
عشق در شعر حافظ پدیده‌ای اجتماعی ــ فرهنگی است
امامی درادامه به نقش و تأثیر مکتب حافظ بر فهم فلسفه عشق و تصوف درادبیات اشاره کردوافزود:در این اثر، استاد مرتضوی با بررسی عمیق و مبسوط موضوعاتی چون عشق عابدانه و عشق عاشقانه، ما را با دنیای پیچیده و زیبای حافظ آشنا می‌کند. او در فصل‌های مختلف کتاب به تجزیه و تحلیل مفاهیم عمیق و غنی در شعر حافظ می‌پردازد و به ما یادآوری می‌کند که عشق در آثار حافظ نه‌تنها یک احساس شخصی، بلکه یک پدیده اجتماعی و فرهنگی است که ابعاد مختلفی را در بر می‌گیرد.
مکتب حافظ، اثری جامع برای درک فرهنگ و ادبیات ایران است
این تحلیلگر ادبیات در ادامه به تفصیل بیشتری در مورد فصل‌های مختلف کتاب پرداخت و گفت: در فصل اول، مرتضوی به بررسی عشق عابدانه پرداخته و آن را به‌عنوان یک عشق الهی توصیف می‌کند که هدف آن نزدیکی به حقیقت وجود و شناخت خداوند است. در فصل‌های دوم و سوم به عشق عاشقانه و ابعاد انسانی آن می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این عشق می‌تواند به درک بهتر از عشق الهی منتهی شود.
نصرا...امامی درپایان سخنان خود به این نکته اشاره کرد که کتاب مکتب حافظ به‌عنوان یک اثر جامع و مستند، نه‌تنها برای حافظ‌شناسان، بلکه برای هر کسی که به درک بهتر فرهنگ و ادبیات ایرانی علاقه‌مند است، ضروری می‌نماید. این اثر با بررسی و تحلیل دقیق و مستند، همچون چراغی در مسیر پژوهشگران و دانشجویان خواهد بود. این کتاب با ایجاد پل ارتباطی میان ادبیات و فلسفه، به ما کمک می‌کند تا دریابیم چگونه شعر حافظ می‌تواند به تفسیر و تعمیق فهم ما از زندگی و عشق در جهان امروز کمک کند.