اهمیت زمان چیست و چگونه می‌توانیم زمان را مدیریت کنیم؟
سوار بر اسب زمان
شما جزو کدام دسته از افراد هستید؟جزو گروهی ازافرادهستیدکه همیشه زمان کم می‌آورند یا جزو آن گروه از افراد که همیشه زمان اضافه دارند و نمی‌دانند در اوقات فراغت‌شان بایدچه کار کنند!در دنیای شلوغ و پرمشغله امروز،بسیاری ازافرادباکمبود زمان مواجه می‌شوند وبه بسیاری از کارهایشان نمی‌رسند. اصلا به زندگی خودمان توجه کنیم.
خیلی وقت‌ها عقربه‌های ساعت آنچنان در پی همدیگر می‌دوند که می‌بینیم روزمان به پایان رسیده بی آن‌که بخش زیادی از اهداف و برنامه‌هایمان را عملی کرده باشیم! در چنین مواقعی احساس ناامیدی می‌کنیم و حتی ممکن است بخشی از برنامه‌هایمان را رها کنیم و از آن دست بکشیم. در حالی که می‌توان با راهکارهایی زمان را بهتر مدیریت کنیم و از زمانی که در اختیار داریم، به بهترین نحو ممکن استفاده کنیم تا به هدف‌هامان دست یابیم.
با ارزش‌ترین دارایی
شاید با ارزش‌ترین دارایی ما که هرگز برای آن جایگزینی وجود ندارد،زمان باشد. لحظاتی که ما در آن زندگی می‌کنیم و زمانی که در آن قرار گرفته‌ایم هیچ وقت تکرار نخواهد شد. لحظه اکنون مهم‌ترین زمان عمرماست و وقتی ازآن عبور کنیم دیگر هرگز به آن باز نمی‌گردیم. بنابراین باید بدانیم در ازای لحظاتی که از عمرمان می‌گذرد، چه چیزی را به دست می‌آوریم و حواس‌مان باشد ارزش آنچه که به دست می‌آوریم از زمانی که از دست می‌دهیم بیشتر باشد. اینجاست که در می‌یابیم برنامه‌ریزی و مدیریت زمان چقدر موضوع ارزشمندی است و چقدر می‌تواند به ما در پیشرفت و رشد مان کمک کند.
تهیه فهرستی از اولویت‌ها
بهترین راهکارمدیریت‌زمان انجام کارهامطابق فهرستی ازاولویت‌هاست.این فهرست براساس اولویت‌ازمهم‌ترین تا بی‌اهمیت‌ترین کار تنظیم می‌شود. خیلی وقت‌ها ممکن است ما به تمام مواردی که در فهرست کارهای روزمره یا برنامه‌ریزی هفتگی و ماهانه و در بعد گسترده‌تر سالانه داریم، دست پیدا نکنیم اما در نظر گرفتن یک فهرست اولویت‌بندی می‌تواند به ما کمک کند تا دست‌کم کارهای مهم‌ترمان را به سرانجام برسانیم و آنچه باقی می‌ماند کارها و موضوعاتی باشد که از اولویت کمتری برخوردار است.
استفاده از تکنولوژی
خیلی وقت‌ها استفاده ازتکنولوژی می‌تواند به ما درمدیریت کارها کمک کند و زمان بسیار کمتری را از ما بگیرد. به طور نمونه می‌توانیم برخی از اقلام مورد نیازمان را به جای مراجعه به بازار و مراکز خرید به صورت اینترنتی تهیه کنیم. همچنین استفاده از دستگاه‌ها و وسایل برقی می‌تواند از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند در مدیریت زمان به ما کمک کند و موجب شود تا وقت بیشتری برایمان باقی بماند. به طور نمونه استفاده از دستگاه خردکن و غذاساز به جای رنده و خرد کردن دستی یا مثلا پخت غذا در زودپز و استفاده از تکنیک‌های جدید به طور مسلم موجب می‌شود تا ما کارهایمان را با سرعت بیشتری انجام دهیم و به این صورت مدیریت بهتری برای زمانمان داشته باشیم.
کمک بگیرید
خیلی وقت‌ها آن‌قدرمسئولیت‌ها ووظایف مازیاد است که خودمان به تنهایی ازپس انجام همه آنها بر نمی‌آییم. درچنین شرایطی است که می‌توانیم از دیگران کمک بگیریم و بخشی از مسئولیت‌ها وکارهای وقتگیر را به سایر اعضای خانواده یا کمکی دیگر واگذار کنیم.به طور نمونه اگر شما شغلی خانگی برای خودتان دارید، قطع به یقین نمی‌توانیدهمه امور را خودتان به تنهایی انجام دهید. اینجاست که لازم است از افراد کمک بگیرید تا بتوانید زمان‌بندی مناسب‌تری داشته باشید و کارهایتان بهتر پیش برود.
اختصاص زمانی به استراحت و فراغت
از استراحت و اوقات فراغت غافل نشوید! مدیریت زمان این نیست که از صبح تا شب ودرتمام طول هفته کارکنیدتا به اهداف‌تان برسید. یکی از ضروری‌ترین نکات برای مدیریت زمان این است که شما وقت‌هایی را هم به استراحت و اوقات فراغت خود اختصاص دهید. در واقع ما باید بدانیم استراحت و تفریح وقت تلف کردن نیست!بلکه به مثابه آن است که خودمان را ری‌استارت کنیم. درست مانند دستگاه‌های الکترونیک و تلفن همراه که هر ازچندگاهی باید خاموش شوند. در واقع استراحت و اوقات فراغت به نوعی تبدیل به بازسازی روحی و جسمی ما شده و موجب می‌شود تا با انرژی دوچندان به امور زندگی‌مان بپردازیم.
تقسیم کار بین اعضای خانواده
اگرشما هم مادر خانه هستید و تمام امور خانواده و فرزندان و همسرتان را به عهده گرفته‌اید، مطمئنا وقت کم می‌آورید و نمی‌توانید مدیریت مناسبی بر زمان‌تان داشته باشید و در عمل تمام زمان شما از صبح تا شب صرف رسیدگی به امور خانواده و رتق و فتق کارهای خانه می‌شود. به همین دلیل هم نمی‌توانید انتظار داشته باشید زمانی هم برای خودتان باقی بماند! در چنین مواردی بهترین راهکار این است که امور خانه و خانواده را میان اعضای خانواده تقسیم کنید و همسر و فرزندانتان را هم در انجام امور مداخله دهید. این مسأله علاوه بر این‌که به مدیریت زمان شما کمک می‌کند موجب می‌شود اعضای خانواده مسئولیت‌پذیری بیشتری نسبت به یکدیگر و امور خانواده داشته باشند و بدانند یک خانه تمیز و مرتب که همه چیزش سر جای خودش قرار گرفته چقدر زحمت دارد.
فرصت یک بار زندگی
همه ما آدم‌ها فقط یک بار به دنیا می‌آییم و یک بار فرصت زندگی کردن در این دنیا را داریم. بنابراین بسیار مهم است که برای این فرصت زندگی به خوبی برنامه‌ریزی کنیم و بتوانیم به هدف متعالی که خداوند برای خلقت ما داشته دست پیدا کنیم. این مسأله به مدیریت و برنامه‌ریزی در زندگی نیاز دارد. مدیریتی که یکی از مهم‌ترین بخش‌های آن به توانایی ما برای مدیریت زمان و تشخیص و تخصیص اولویت‌ها باز می‌گردد.
معجزه اولویت‌بندی
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که می‌تواند در مدیریت زمان به ما کمک کند، اولویت‌بندی کارهاست. بدیهی است کارهایی که در طول روز باید انجام دهیم از اولویت یکسانی برخوردار نیستند.به طور مثال یک خانم خانه‌دار باید غذا درست کند، ظرف بشوید، لباس‌ها را بشوید و خانه را مرتب کند. همچنین در کنار اینها به درس و مشق بچه‌ها هم برسد، آنها را به مدرسه ببرد و از مدرسه بازگرداند. امورشخصی و قراردادن زمانی برای خود برای انجام کارهایی مانند دیدن برنامه تلویزیونی مورد علاقه، ورزش،مطالعه و گوش کردن موسیقی هم می‌تواند از جمله کارهایی باشد که هر کدام از ما در طول شبانه روز نیاز داریم انجام دهیم اما انجام همه این کارها با هم امکان‌پذیر نیست! همچنان که این کارها از وزن و اولویت یکسان هم برخوردار نیست.
اهمیت وقت در اسلام
زمان و وقت در اسلام هم بسیار اهمیت دارد و مورد تاکید واقع شده است. همچنان‌که برای انجام عبادات و فرایض روزانه هم زمان معینی تعیین شده و اذان و ادای نمازهای پنجگانه در وقت آن باید انجام شود و بعد از سپری شدن وقت ما دیگر نمی‌توانیم نماز را بجا بیاوریم. ماه مبارک رمضان نیز بر مبنای زمان‌بندی خاصی است و زمان خاصی از اذان صبح تا اذان مغرب باید از خوردن و آشامیدن و هر آنچه موجب بطلان روزه می‌شود اجتناب کنیم.
در قرآن بقدری به وقت احترام شده که گویی در اوج ارزش‌ها و مادر فضایل است، تا آنجا که خداوند به آن سوگند یاد کرده و می‌فرماید: «والعصر؛ سوگند به وقت»زیرا عصر به معنی زمان و روزگار است که در تفسیر این آیه به عنوان یکی از تفاسیر ذکر شده و زمان همان وقت است. در قرآن هر آنچه که موجب اتلاف وقت می‌شود به عنوان لغو، باطل، افراط و به طور کلی بیهوده‌گرایی و پوچی سرزنش شده است، چرا که موجب نابودی عالی‌ترین سرمایه زندگی و آفت زیست سالم می‌شود، خداوند در تعریف انسان با ایمان می‌فرماید: «و الذین هم عن اللغو معرضون؛ مؤمنان از کارهای بیهوده رویگردان هستند.» نیز در چندین آیه، خسارت و آه و افسوس آنان را که به وقت اهمیت ندادند، در قیامت متذکر می‌شود و در جایی می‌فرماید: «و خسر هنا لک المبطلون؛ در قیامت اهل باطل و اتلاف‌گران وقت زیان خواهند دید.»
از این عبارت می‌توان این نتیجه را گرفت که زندگی فردی و اجتماعی هیچ کس بدون وقت شناسی و ایجاد نظم و برنامه به سامان نمی‌رسد.
پیامبران و امامان(ع) به طور مکرر مردم را به اغتنام فرصت‌ها و اهمیت وقت و استفاده صحیح از آن سفارش می‌کردند و خود در این راستا پیشتاز و الگو بودند. پیامبر(ص) به ابوذر فرمود: «اِغتَنِم خَمسا قَبلَ خَمس، حَیاتَکَ قَبلَ مَوتِکَ وَ صِحَتَکَ قَبلَ سُقمِک وَ فِراغَکَ قَبلَ شُغلِک، وَ شَبابَکَ قَبلَ هِرَمِکَ، وَ غِناکَ قَبل فَقرِک؛ پنج چیز را قبل از فرارسیدن پنج چیز دیگر غنیمت شمار؛ زندگی قبل از مرگ، سلامتی قبل از بیماری، فراغت قبل از اشتغال، جوانی قبل از پیری و بی‌نیازی قبل از تهیدستی.»
امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «تزود من یومک لغدک، واغتنم عفو الزمان، و انتهز فرصهْ الامکان؛ از امروزت برای فردایت توشه برگیر و فراهم شدن وقت را غنیمت شمار و از فرصت و مهلت و امکانات استفاده کن.» نیز فرمود: «المؤمن مشغولٌ وقته؛ همه وقت مؤمن پر است و او در همه وقتش به کارهای مثبت اشتغال دارد.» نیز در ضمن نامه‌ای به یکی از اصحاب فرمود: «با آنچه از عمرت باقی مانده از گذشته جبران کن، فردا و پس فردا نگو (و کار امروز را به فردا وانگذار) زیرا گذشتگانی که به هلاکت رسیدند، به خاطر پایداری در آرزوها و امروز و فردا کردن بود، تا آنگاه که ناگهان فرمان خدا (مرگ) به سویشان آمد، در حالی که غافل بودند.»
نیز فرمود:«مِنَ الخُرقِ؛ اَلمُعاجَلَهُ قَبلَ الاِمکانِ، وَ اَلاَناهْ قَبلَ الفُرصَهْ؛ شتاب در کار پیش از آمادگی و توانایی، بلاهت است، همان گونه که اتلاف وقت پس از فراهم شدن فرصت از بلاهت و نادانی است.» نیز فرمود: «و الفرصهْ تمرمر السحاب فانتهزوا فرص الخیر؛ فرصت‌ها همچون ابر می‌گذرد، فرصت‌های نیک را غنیمت بشمارید و قبل از گذشتن، از آنها بهره بگیرید.»
امام صادق(ع) فرمود: «لیس شی‌ء اعز من قلبک و وقتک؛ هیچ چیزی عزیزتر از روح و وقت تو نیست.»
زهرا احمدزاده - خبرنگار چاردیواری
با ارزش‌ترین دارایی
شاید با ارزش‌ترین دارایی ما که هرگز برای آن جایگزینی وجود ندارد،زمان باشد. لحظاتی که ما در آن زندگی می‌کنیم و زمانی که در آن قرار گرفته‌ایم هیچ وقت تکرار نخواهد شد. لحظه اکنون مهم‌ترین زمان عمرماست و وقتی ازآن عبور کنیم دیگر هرگز به آن باز نمی‌گردیم. بنابراین باید بدانیم در ازای لحظاتی که از عمرمان می‌گذرد، چه چیزی را به دست می‌آوریم و حواس‌مان باشد ارزش آنچه که به دست می‌آوریم از زمانی که از دست می‌دهیم بیشتر باشد. اینجاست که در می‌یابیم برنامه‌ریزی و مدیریت زمان چقدر موضوع ارزشمندی است و چقدر می‌تواند به ما در پیشرفت و رشد مان کمک کند.
تهیه فهرستی از اولویت‌ها
بهترین راهکارمدیریت‌زمان انجام کارهامطابق فهرستی ازاولویت‌هاست.این فهرست براساس اولویت‌ازمهم‌ترین تا بی‌اهمیت‌ترین کار تنظیم می‌شود. خیلی وقت‌ها ممکن است ما به تمام مواردی که در فهرست کارهای روزمره یا برنامه‌ریزی هفتگی و ماهانه و در بعد گسترده‌تر سالانه داریم، دست پیدا نکنیم اما در نظر گرفتن یک فهرست اولویت‌بندی می‌تواند به ما کمک کند تا دست‌کم کارهای مهم‌ترمان را به سرانجام برسانیم و آنچه باقی می‌ماند کارها و موضوعاتی باشد که از اولویت کمتری برخوردار است.
استفاده از تکنولوژی
خیلی وقت‌ها استفاده ازتکنولوژی می‌تواند به ما درمدیریت کارها کمک کند و زمان بسیار کمتری را از ما بگیرد. به طور نمونه می‌توانیم برخی از اقلام مورد نیازمان را به جای مراجعه به بازار و مراکز خرید به صورت اینترنتی تهیه کنیم. همچنین استفاده از دستگاه‌ها و وسایل برقی می‌تواند از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند در مدیریت زمان به ما کمک کند و موجب شود تا وقت بیشتری برایمان باقی بماند. به طور نمونه استفاده از دستگاه خردکن و غذاساز به جای رنده و خرد کردن دستی یا مثلا پخت غذا در زودپز و استفاده از تکنیک‌های جدید به طور مسلم موجب می‌شود تا ما کارهایمان را با سرعت بیشتری انجام دهیم و به این صورت مدیریت بهتری برای زمانمان داشته باشیم.
کمک بگیرید
خیلی وقت‌ها آن‌قدرمسئولیت‌ها ووظایف مازیاد است که خودمان به تنهایی ازپس انجام همه آنها بر نمی‌آییم. درچنین شرایطی است که می‌توانیم از دیگران کمک بگیریم و بخشی از مسئولیت‌ها وکارهای وقتگیر را به سایر اعضای خانواده یا کمکی دیگر واگذار کنیم.به طور نمونه اگر شما شغلی خانگی برای خودتان دارید، قطع به یقین نمی‌توانیدهمه امور را خودتان به تنهایی انجام دهید. اینجاست که لازم است از افراد کمک بگیرید تا بتوانید زمان‌بندی مناسب‌تری داشته باشید و کارهایتان بهتر پیش برود.
اختصاص زمانی به استراحت و فراغت
از استراحت و اوقات فراغت غافل نشوید! مدیریت زمان این نیست که از صبح تا شب ودرتمام طول هفته کارکنیدتا به اهداف‌تان برسید. یکی از ضروری‌ترین نکات برای مدیریت زمان این است که شما وقت‌هایی را هم به استراحت و اوقات فراغت خود اختصاص دهید. در واقع ما باید بدانیم استراحت و تفریح وقت تلف کردن نیست!بلکه به مثابه آن است که خودمان را ری‌استارت کنیم. درست مانند دستگاه‌های الکترونیک و تلفن همراه که هر ازچندگاهی باید خاموش شوند. در واقع استراحت و اوقات فراغت به نوعی تبدیل به بازسازی روحی و جسمی ما شده و موجب می‌شود تا با انرژی دوچندان به امور زندگی‌مان بپردازیم.
تقسیم کار بین اعضای خانواده
اگرشما هم مادر خانه هستید و تمام امور خانواده و فرزندان و همسرتان را به عهده گرفته‌اید، مطمئنا وقت کم می‌آورید و نمی‌توانید مدیریت مناسبی بر زمان‌تان داشته باشید و در عمل تمام زمان شما از صبح تا شب صرف رسیدگی به امور خانواده و رتق و فتق کارهای خانه می‌شود. به همین دلیل هم نمی‌توانید انتظار داشته باشید زمانی هم برای خودتان باقی بماند! در چنین مواردی بهترین راهکار این است که امور خانه و خانواده را میان اعضای خانواده تقسیم کنید و همسر و فرزندانتان را هم در انجام امور مداخله دهید. این مسأله علاوه بر این‌که به مدیریت زمان شما کمک می‌کند موجب می‌شود اعضای خانواده مسئولیت‌پذیری بیشتری نسبت به یکدیگر و امور خانواده داشته باشند و بدانند یک خانه تمیز و مرتب که همه چیزش سر جای خودش قرار گرفته چقدر زحمت دارد.
فرصت یک بار زندگی
همه ما آدم‌ها فقط یک بار به دنیا می‌آییم و یک بار فرصت زندگی کردن در این دنیا را داریم. بنابراین بسیار مهم است که برای این فرصت زندگی به خوبی برنامه‌ریزی کنیم و بتوانیم به هدف متعالی که خداوند برای خلقت ما داشته دست پیدا کنیم. این مسأله به مدیریت و برنامه‌ریزی در زندگی نیاز دارد. مدیریتی که یکی از مهم‌ترین بخش‌های آن به توانایی ما برای مدیریت زمان و تشخیص و تخصیص اولویت‌ها باز می‌گردد.
معجزه اولویت‌بندی
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که می‌تواند در مدیریت زمان به ما کمک کند، اولویت‌بندی کارهاست. بدیهی است کارهایی که در طول روز باید انجام دهیم از اولویت یکسانی برخوردار نیستند.به طور مثال یک خانم خانه‌دار باید غذا درست کند، ظرف بشوید، لباس‌ها را بشوید و خانه را مرتب کند. همچنین در کنار اینها به درس و مشق بچه‌ها هم برسد، آنها را به مدرسه ببرد و از مدرسه بازگرداند. امورشخصی و قراردادن زمانی برای خود برای انجام کارهایی مانند دیدن برنامه تلویزیونی مورد علاقه، ورزش،مطالعه و گوش کردن موسیقی هم می‌تواند از جمله کارهایی باشد که هر کدام از ما در طول شبانه روز نیاز داریم انجام دهیم اما انجام همه این کارها با هم امکان‌پذیر نیست! همچنان که این کارها از وزن و اولویت یکسان هم برخوردار نیست.
اهمیت وقت در اسلام
زمان و وقت در اسلام هم بسیار اهمیت دارد و مورد تاکید واقع شده است. همچنان‌که برای انجام عبادات و فرایض روزانه هم زمان معینی تعیین شده و اذان و ادای نمازهای پنجگانه در وقت آن باید انجام شود و بعد از سپری شدن وقت ما دیگر نمی‌توانیم نماز را بجا بیاوریم. ماه مبارک رمضان نیز بر مبنای زمان‌بندی خاصی است و زمان خاصی از اذان صبح تا اذان مغرب باید از خوردن و آشامیدن و هر آنچه موجب بطلان روزه می‌شود اجتناب کنیم.
در قرآن بقدری به وقت احترام شده که گویی در اوج ارزش‌ها و مادر فضایل است، تا آنجا که خداوند به آن سوگند یاد کرده و می‌فرماید: «والعصر؛ سوگند به وقت»زیرا عصر به معنی زمان و روزگار است که در تفسیر این آیه به عنوان یکی از تفاسیر ذکر شده و زمان همان وقت است. در قرآن هر آنچه که موجب اتلاف وقت می‌شود به عنوان لغو، باطل، افراط و به طور کلی بیهوده‌گرایی و پوچی سرزنش شده است، چرا که موجب نابودی عالی‌ترین سرمایه زندگی و آفت زیست سالم می‌شود، خداوند در تعریف انسان با ایمان می‌فرماید: «و الذین هم عن اللغو معرضون؛ مؤمنان از کارهای بیهوده رویگردان هستند.» نیز در چندین آیه، خسارت و آه و افسوس آنان را که به وقت اهمیت ندادند، در قیامت متذکر می‌شود و در جایی می‌فرماید: «و خسر هنا لک المبطلون؛ در قیامت اهل باطل و اتلاف‌گران وقت زیان خواهند دید.»
از این عبارت می‌توان این نتیجه را گرفت که زندگی فردی و اجتماعی هیچ کس بدون وقت شناسی و ایجاد نظم و برنامه به سامان نمی‌رسد.
پیامبران و امامان(ع) به طور مکرر مردم را به اغتنام فرصت‌ها و اهمیت وقت و استفاده صحیح از آن سفارش می‌کردند و خود در این راستا پیشتاز و الگو بودند. پیامبر(ص) به ابوذر فرمود: «اِغتَنِم خَمسا قَبلَ خَمس، حَیاتَکَ قَبلَ مَوتِکَ وَ صِحَتَکَ قَبلَ سُقمِک وَ فِراغَکَ قَبلَ شُغلِک، وَ شَبابَکَ قَبلَ هِرَمِکَ، وَ غِناکَ قَبل فَقرِک؛ پنج چیز را قبل از فرارسیدن پنج چیز دیگر غنیمت شمار؛ زندگی قبل از مرگ، سلامتی قبل از بیماری، فراغت قبل از اشتغال، جوانی قبل از پیری و بی‌نیازی قبل از تهیدستی.»
امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «تزود من یومک لغدک، واغتنم عفو الزمان، و انتهز فرصهْ الامکان؛ از امروزت برای فردایت توشه برگیر و فراهم شدن وقت را غنیمت شمار و از فرصت و مهلت و امکانات استفاده کن.» نیز فرمود: «المؤمن مشغولٌ وقته؛ همه وقت مؤمن پر است و او در همه وقتش به کارهای مثبت اشتغال دارد.» نیز در ضمن نامه‌ای به یکی از اصحاب فرمود: «با آنچه از عمرت باقی مانده از گذشته جبران کن، فردا و پس فردا نگو (و کار امروز را به فردا وانگذار) زیرا گذشتگانی که به هلاکت رسیدند، به خاطر پایداری در آرزوها و امروز و فردا کردن بود، تا آنگاه که ناگهان فرمان خدا (مرگ) به سویشان آمد، در حالی که غافل بودند.»
نیز فرمود:«مِنَ الخُرقِ؛ اَلمُعاجَلَهُ قَبلَ الاِمکانِ، وَ اَلاَناهْ قَبلَ الفُرصَهْ؛ شتاب در کار پیش از آمادگی و توانایی، بلاهت است، همان گونه که اتلاف وقت پس از فراهم شدن فرصت از بلاهت و نادانی است.» نیز فرمود: «و الفرصهْ تمرمر السحاب فانتهزوا فرص الخیر؛ فرصت‌ها همچون ابر می‌گذرد، فرصت‌های نیک را غنیمت بشمارید و قبل از گذشتن، از آنها بهره بگیرید.»
امام صادق(ع) فرمود: «لیس شی‌ء اعز من قلبک و وقتک؛ هیچ چیزی عزیزتر از روح و وقت تو نیست.»
زهرا احمدزاده - خبرنگار چاردیواری