گزارش «جام‌جم» از مسیر رو به بهبود روابط میان ایران و عربستان
تهران- ریاض، روی ریل احتیاط
روابط ایران و عربستان درهفته‌ها و ماه‌های اخیر پس ازچند‌سال کدورت، شرایط مثبت‌تری را سپری می‌کند و بعد از آن‌که بیش از یک‌دهه مواجهه توانفرسای عربستان با سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران و آنچه ازسوی آنها«نفوذ مخرب»تعبیر می‌شد جواب نداد اکنون دو کشور در افق دیدشان به سوی همکاری‌های عمیق‌تر پیش می‌روند.
سرانجام ریاض نیز که هم در پرونده یمن و هم در بحث رابطه با اسرائیل متوجه فریبکاری‌های آمریکا گردید، به‌سمت ایران و چین کشیده شد. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای سیاست خارجی دولت قبل آشتی ایران و عربستان بود و به‌نظر می‌رسد تهران و ریاض در‌حال طی مسیری منطبق با اصل همجواری خوب هستند.با وجود آن‌که مسعود پزشکیان، یکشنبه‌شب با ولیعهد عربستان گفت‌وگوی تلفنی داشت و «تراکم امور اجرایی» را مانع حضور خود در ریاض عنوان کرد اما سخنان طرفین نشان از عزم دو کشور برای به‌قول مسعود پزشکیان «تعمیق و گسترش بیش از پیش» و به‌قول محمد بن‌سلمان «ارتقا به عالی‌ترین سطوح» است. شاهد مثال این مدعا حضور فرمانده ستاد ارتش عربستان در تهران و دیدار با همتای ایرانی خود است که نشان می‌دهد یخ‌های روابط دو کشور نه‌تنها ذوب‌شده بلکه دو طرف در تدارک گسترش روابط به‌سمت مسائل نظامی هستند؛ موضوعی که تا یک‌سال قبل اصلا به ذهن خطور نمی‌کرد.
تنش طولانی نیازمند تنش‌زدایی با حوصله
اگرچه باید توجه داشت که روند طولانی تنش، فرآیند تنش‌زدایی را به‌طور طبیعی طولانی‌تر می‌کند، به‌خصوص که ریاض همچنان میزبان پایگاه‌های آمریکایی و لایه‌ای از کارگزاران وابسته به آمریکاست و محمد بن‌سلمان اگرچه در دوسال گذشته با متوقف‌کردن جنگ در یمن و نزدیک‌شدن به ایران تلاش کرده برخی سیاست‌های خود را اصلاح کند اما سکوت درباره مسأله غزه و لبنان نشان می‌دهد که عربستان هنوز آماده ایفای نقش مورد انتظار از خادم‌‌الحرمین نیست و سال‌ها زندگی زیر چتر امنیتی آمریکا دست و زبان ریاض را بسته است نشست روز گذشته سازمان همکاری اسلامی دیرهنگام بود که آن هم به پیشنهاد ایران برگزار شد. نکته دیگری که در‌این میان قابل ملاحظه است این‌که کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس به‌خصوص بعد از عملیات موشکی وعده صادق متوجه شده‌اند که ایران در‌حال خروج از نقش قدرت منطقه‌ای و ورود به نقش ابرقدرتی جهانی است و بالطبع این کشورها باید به‌ناچار هم که شده تعامل با یک ابرقدرت جهانی را تمرین کنند. شاید با همین افق دید است که محمد بن‌سلمان در گفت‌وگو با رئیس‌جمهور کشورمان گفته است: سفر به ایران مایه افتخار بنده است و امیدوارم فرصت آن هرچه‌زودتر مهیا شود. این اظهارات همزمان با برگزاری اجلاس سازمان همکاری‌های اسلامی در ریاض برای توقف جنگ در غزه و لبنان، افق رابطه میان دو‌طرف را روشن‌تر می‌کند اما واقع‌نگر که باشیم دو کشور هنوز مسیر بلندی برای یک همگرایی کامل آنچنان که زیبنده این قدرت مسلمان است در پیش دارند.برخی سیاست‌های اشتباه از سوی ریاض از جمله دخالت‌ها در یمن همچنان ادامه دارد وتجربه گذشته نشان داده که بن‌سلمان، اهل چرخش‌های سریع و تصمیمات دفعی است که برخی ازآنها آسیب‌های زیادی به‌دنبال دارند؛ اما بههرحال پرواز موشک‌های حوثی‌های یمن و همین‌طور بارش شهابی‌طور موشک‌های ایران به‌سمت رژیم صهیونیستی، برخی محاسبات گذشته را تغییر داده و تغییراتی در نگرش کشورهای منطقه نسبت به تحولات منطقه و جهان ایجاد کرده است. بر‌همین اساس است که همکاری با محور چین وایران درسخنان اخیر مقامات سعودی از جمله ارتشبد فیاض بن حامد‌الرویلی، رئیس ستادکل نیروهای مسلح عربستان به چشم می‌خورد.
نقطه عطف
محمد بن‌سلمان ضمن تکرار دعوت خود، از قرارگیری روابط ایران و عربستان در یک نقطه‌عطف تاریخی سخن به میان آورده وهمین‌طور در جواب مسعود پزشکیان که عذر عدم حضور را بیان کرده، از درک کامل شرایط آقای پزشکیان گفته و برای برادران ایرانی آرزوی موفقیت کرده است. این اظهارت که از حیث لحن و محتوا، بسیار دوستانه است از سوی کسی به‌زبان آورده شده که زمانی از کشاندن جنگ به ایران سخن به‌میان می‌آورد. هر‌چند باید گفت که بن‌سلمان در طول جنگ یمن و پرونده خاشقچی به بلوغ سیاسی رسید و متوجه شد که نمی‌شود با استظهار به آمریکا در این منطقه هر‌کاری کرد اما بههرحال سابقه تنش‌های دو کشور و غیرقابل‌پیش‌بینی بودن تحولات بین‌المللی با حضور دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، باعث شده تا کارشناسان ضمن استقبال از گسترش روابط تهران-ریاض، تا‌حدودی نسبت به آینده با احتیاط قضاوت کنند. آیا محمد بن‌سلمان با عبرت‌‌گیری از گذشته در مسیر وحدت کشورهای منطقه‌ای حرکت خواهدکرد یا این‌که باروی کار آمدن ترامپ بار دیگر شاهد زنده‌شدن بحث‌ها درباره عادی‌سازی روابط با اسرائیل خواهیم بود و بن سلمان، بار دیگر به گونه‌ای رفتارمی‌کند که ترامپ به خودش اجازه دهد از این کشور به‌عنوان «گاو شیرده» یاد کند؟ پاسخ به این سؤالات است که روند ارتقای روابط را درصحنه عمل مشخص می‌کند و باید امیدوار بود که ریاض درمسیری حرکت کند که هم به نفع کشورهای منطقه باشد و هم به نفع خودش.
تاکید ایران بر اقدام هماهنگ کشورهای اسلامی مقابل اسرائیل
محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور در دومین نشست اضطراری سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب که به پیشنهاد ایران با هدف پایان جنگ و خونریزی در لبنان و فلسطین، دیروز درریاض برگزار شد، از اقدام شایسته دولت عربستان سعودی برای برگزاری این نشست مهم در شرایط حساس منطقه قدردانی کرد.عارف ضمن درود فرستادن بر ارواح شهدای مقاومت، با تقبیح ظلم و تجاوز و نسل‌کشی، برحق تعیین سرنوشت ملت ستم‌دیده فلسطین تاکید کرد و گفت: بی‌تفاوتی در برابر ظلم و تجاوز و بی‌عدالتی موجب بی‌عملی وانفعال می‌شود و بی‌عملی که نوعی قصور اخلاقی است، باعث جری‌تر شدن جنایتکار خواهد شد. وی افزود: همه ما وظیفه و مسئولیت اخلاقی داریم که در قبال یکی از بدترین شرارت‌های به جای مانده از قرن گذشته، یعنی اشغالگری خونین سرزمین فلسطین و آوارگی و نسل‌کشی ادامه‌دار یک ملت، سکوت نکنیم. عارف، مسامحه در برابر اقدامات تروریستی رژیم اسرائیل را موجب بی‌اعتبار شدن همه قواعد وهنجارهای زیست مسالمت‌آمیز بین‌المللی دانست و گفت: عملیات‌هایی که با عبارت ظاهر‌فریبی چون«قتل هدفمند» مفهوم‌سازی می‌شوند وطی آن نخبگان و رهبران فلسطینی و دیگر کشورهای منطقه، یکی یکی یا دسته‌جمعی به قتل می‌رسند،چیزی نیست جز قانون‌شکنی و تروریسم سازمان‌یافته و تبدیل دستگاه‌های امنیتی به ابزار قتل و کشتار رهبران و اتباع کشورها. معاون اول رئیس جمهور تصریح کرد: برقراری آتش‌بس فوری درغزه و لبنان،هماهنگی فوری درسطح بین‌المللی برای توزیع سریع وبدون محدودیت کمک‌های انسان‌دوستانه اضطراری میان جمعیت آسیب‌دیده از تجاوزات رژیم صهیونیستی در فلسطین و لبنان، برنامه‌ریزی و اقدام برای بازسازی زیرساخت‌های حیاتی و بهبود خدمات بهداشتی در غزه و لبنان، حداقل کاری است که باید انجام دهیم. عارف محکومیت قاطعانه جنایات رژیم اشغالگر و تجدید حمایت جدی از آرمان فلسطین را خواستار شد و ابراز امیدواری کرد که این نشست در جهت تحکیم موضعی واحد در برابر تجاوزات رژیم با اتخاذ گام‌هایی موثر وهماهنگ در مسیر اصول وتعهداتی که برشمرد، حرکت کند. عارف در پایان با این عنوان که «ما باید بر پیمان خویش با مردم فلسطین، پایدار بمانیم»، راهکار پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران را برگزاری یک همه‌پرسی در میان تمامی فلسطینیان، اعم ازمسلمان،مسیحی و یهودی بر اساس هر فلسطینی یک رای را ارائه کرد و افزود: به نظر می‌رسد کماکان تنها راهکار دموکراتیک حل و فصل دائمی موضوع فلسطین و بازگرداندن حق تعیین سرنوشت مردم فلسطین همین باشد. همچنین جمهوری اسلامی ایران شکل گیری حسن برادری و دوری از تفرقه و سوء‌ظن میان کشورهای مسلمان را راهبردی کلان برای مقابله با دسیسه‌های بدخواهان بر ضد جوامع اسلامی می‌داند.
تنش طولانی نیازمند تنش‌زدایی با حوصله
اگرچه باید توجه داشت که روند طولانی تنش، فرآیند تنش‌زدایی را به‌طور طبیعی طولانی‌تر می‌کند، به‌خصوص که ریاض همچنان میزبان پایگاه‌های آمریکایی و لایه‌ای از کارگزاران وابسته به آمریکاست و محمد بن‌سلمان اگرچه در دوسال گذشته با متوقف‌کردن جنگ در یمن و نزدیک‌شدن به ایران تلاش کرده برخی سیاست‌های خود را اصلاح کند اما سکوت درباره مسأله غزه و لبنان نشان می‌دهد که عربستان هنوز آماده ایفای نقش مورد انتظار از خادم‌‌الحرمین نیست و سال‌ها زندگی زیر چتر امنیتی آمریکا دست و زبان ریاض را بسته است نشست روز گذشته سازمان همکاری اسلامی دیرهنگام بود که آن هم به پیشنهاد ایران برگزار شد. نکته دیگری که در‌این میان قابل ملاحظه است این‌که کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس به‌خصوص بعد از عملیات موشکی وعده صادق متوجه شده‌اند که ایران در‌حال خروج از نقش قدرت منطقه‌ای و ورود به نقش ابرقدرتی جهانی است و بالطبع این کشورها باید به‌ناچار هم که شده تعامل با یک ابرقدرت جهانی را تمرین کنند. شاید با همین افق دید است که محمد بن‌سلمان در گفت‌وگو با رئیس‌جمهور کشورمان گفته است: سفر به ایران مایه افتخار بنده است و امیدوارم فرصت آن هرچه‌زودتر مهیا شود. این اظهارات همزمان با برگزاری اجلاس سازمان همکاری‌های اسلامی در ریاض برای توقف جنگ در غزه و لبنان، افق رابطه میان دو‌طرف را روشن‌تر می‌کند اما واقع‌نگر که باشیم دو کشور هنوز مسیر بلندی برای یک همگرایی کامل آنچنان که زیبنده این قدرت مسلمان است در پیش دارند.برخی سیاست‌های اشتباه از سوی ریاض از جمله دخالت‌ها در یمن همچنان ادامه دارد وتجربه گذشته نشان داده که بن‌سلمان، اهل چرخش‌های سریع و تصمیمات دفعی است که برخی ازآنها آسیب‌های زیادی به‌دنبال دارند؛ اما بههرحال پرواز موشک‌های حوثی‌های یمن و همین‌طور بارش شهابی‌طور موشک‌های ایران به‌سمت رژیم صهیونیستی، برخی محاسبات گذشته را تغییر داده و تغییراتی در نگرش کشورهای منطقه نسبت به تحولات منطقه و جهان ایجاد کرده است. بر‌همین اساس است که همکاری با محور چین وایران درسخنان اخیر مقامات سعودی از جمله ارتشبد فیاض بن حامد‌الرویلی، رئیس ستادکل نیروهای مسلح عربستان به چشم می‌خورد.
نقطه عطف
محمد بن‌سلمان ضمن تکرار دعوت خود، از قرارگیری روابط ایران و عربستان در یک نقطه‌عطف تاریخی سخن به میان آورده وهمین‌طور در جواب مسعود پزشکیان که عذر عدم حضور را بیان کرده، از درک کامل شرایط آقای پزشکیان گفته و برای برادران ایرانی آرزوی موفقیت کرده است. این اظهارت که از حیث لحن و محتوا، بسیار دوستانه است از سوی کسی به‌زبان آورده شده که زمانی از کشاندن جنگ به ایران سخن به‌میان می‌آورد. هر‌چند باید گفت که بن‌سلمان در طول جنگ یمن و پرونده خاشقچی به بلوغ سیاسی رسید و متوجه شد که نمی‌شود با استظهار به آمریکا در این منطقه هر‌کاری کرد اما بههرحال سابقه تنش‌های دو کشور و غیرقابل‌پیش‌بینی بودن تحولات بین‌المللی با حضور دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، باعث شده تا کارشناسان ضمن استقبال از گسترش روابط تهران-ریاض، تا‌حدودی نسبت به آینده با احتیاط قضاوت کنند. آیا محمد بن‌سلمان با عبرت‌‌گیری از گذشته در مسیر وحدت کشورهای منطقه‌ای حرکت خواهدکرد یا این‌که باروی کار آمدن ترامپ بار دیگر شاهد زنده‌شدن بحث‌ها درباره عادی‌سازی روابط با اسرائیل خواهیم بود و بن سلمان، بار دیگر به گونه‌ای رفتارمی‌کند که ترامپ به خودش اجازه دهد از این کشور به‌عنوان «گاو شیرده» یاد کند؟ پاسخ به این سؤالات است که روند ارتقای روابط را درصحنه عمل مشخص می‌کند و باید امیدوار بود که ریاض درمسیری حرکت کند که هم به نفع کشورهای منطقه باشد و هم به نفع خودش.
تاکید ایران بر اقدام هماهنگ کشورهای اسلامی مقابل اسرائیل
محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور در دومین نشست اضطراری سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب که به پیشنهاد ایران با هدف پایان جنگ و خونریزی در لبنان و فلسطین، دیروز درریاض برگزار شد، از اقدام شایسته دولت عربستان سعودی برای برگزاری این نشست مهم در شرایط حساس منطقه قدردانی کرد.عارف ضمن درود فرستادن بر ارواح شهدای مقاومت، با تقبیح ظلم و تجاوز و نسل‌کشی، برحق تعیین سرنوشت ملت ستم‌دیده فلسطین تاکید کرد و گفت: بی‌تفاوتی در برابر ظلم و تجاوز و بی‌عدالتی موجب بی‌عملی وانفعال می‌شود و بی‌عملی که نوعی قصور اخلاقی است، باعث جری‌تر شدن جنایتکار خواهد شد. وی افزود: همه ما وظیفه و مسئولیت اخلاقی داریم که در قبال یکی از بدترین شرارت‌های به جای مانده از قرن گذشته، یعنی اشغالگری خونین سرزمین فلسطین و آوارگی و نسل‌کشی ادامه‌دار یک ملت، سکوت نکنیم. عارف، مسامحه در برابر اقدامات تروریستی رژیم اسرائیل را موجب بی‌اعتبار شدن همه قواعد وهنجارهای زیست مسالمت‌آمیز بین‌المللی دانست و گفت: عملیات‌هایی که با عبارت ظاهر‌فریبی چون«قتل هدفمند» مفهوم‌سازی می‌شوند وطی آن نخبگان و رهبران فلسطینی و دیگر کشورهای منطقه، یکی یکی یا دسته‌جمعی به قتل می‌رسند،چیزی نیست جز قانون‌شکنی و تروریسم سازمان‌یافته و تبدیل دستگاه‌های امنیتی به ابزار قتل و کشتار رهبران و اتباع کشورها. معاون اول رئیس جمهور تصریح کرد: برقراری آتش‌بس فوری درغزه و لبنان،هماهنگی فوری درسطح بین‌المللی برای توزیع سریع وبدون محدودیت کمک‌های انسان‌دوستانه اضطراری میان جمعیت آسیب‌دیده از تجاوزات رژیم صهیونیستی در فلسطین و لبنان، برنامه‌ریزی و اقدام برای بازسازی زیرساخت‌های حیاتی و بهبود خدمات بهداشتی در غزه و لبنان، حداقل کاری است که باید انجام دهیم. عارف محکومیت قاطعانه جنایات رژیم اشغالگر و تجدید حمایت جدی از آرمان فلسطین را خواستار شد و ابراز امیدواری کرد که این نشست در جهت تحکیم موضعی واحد در برابر تجاوزات رژیم با اتخاذ گام‌هایی موثر وهماهنگ در مسیر اصول وتعهداتی که برشمرد، حرکت کند. عارف در پایان با این عنوان که «ما باید بر پیمان خویش با مردم فلسطین، پایدار بمانیم»، راهکار پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران را برگزاری یک همه‌پرسی در میان تمامی فلسطینیان، اعم ازمسلمان،مسیحی و یهودی بر اساس هر فلسطینی یک رای را ارائه کرد و افزود: به نظر می‌رسد کماکان تنها راهکار دموکراتیک حل و فصل دائمی موضوع فلسطین و بازگرداندن حق تعیین سرنوشت مردم فلسطین همین باشد. همچنین جمهوری اسلامی ایران شکل گیری حسن برادری و دوری از تفرقه و سوء‌ظن میان کشورهای مسلمان را راهبردی کلان برای مقابله با دسیسه‌های بدخواهان بر ضد جوامع اسلامی می‌داند.