گران، مثل یار مهربان
توصیه به کتابخوانی ترجیع‌بند ثابت هفته کتاب‌و‌کتاب‌خوانی هر‌سال است. در‌کنار این، حسرت از آمار سرانه مطالعه کتاب هم همیشه پیوست ثابت این توصیه‌ها بوده. یک رویه تکراری هرساله این است که مدام این سرانه مطالعه اندک را با تیتر درشت توی چشم کنیم و بدتر آن‌که آن را در‌مقایسه با دیگر کشورها به‌چشم مخاطب ایرانی بیاوریم.
موضوعی که البته ازسوی مسئولان هم بیشتر در‌حال تکرار‌شدن است. از همین دیروز ویدئویی در فضای مجازی دارد دست‌به‌دست می‌شود که عنوان آن «آمار هولناک مطالعه در ایران» است. ویدئویی که حتی اگر آن را هم نبینیم می‌دانیم قرار است چه ماجرای تکراری‌ای را برای ما بازگو کند. در همه این‌سال‌ها اما هیچ‌وقت مهم‌ترین دلیل برای فاصله‌گرفتن از کتاب عنوان نشده است؛ دلیلی که باعث شده کتاب به‌عنوان یک کالای مهم فرهنگی از سبد فرهنگی خانوار به نفع مایحتاج مهم‌تر کنار برود و آن هم افزایش قیمت یار مهربان است و بس. رشد قیمت کتاب در همه این سال‌ها پا‌به‌پای تورم افزایش یافته و البته که در بسیاری از مواقع از میانگین تورم سالانه هم عبور کرده، چرا‌که در یک‌دهه گذشته کاغذ از‌جمله اقلامی بوده که با رشد قیمتی بسیار بیشتری نسبت به دیگر اقلام همراه بوده است. به‌عنوان مثال، خوب است بدانیم که در سال 1391 به‌طور متوسط و میانگین می‌شد با حدود پنج هزار و 400 تومان یک کتاب 200 صفحه‌ای خرید و میانگین قیمت هر‌صفحه کتاب چیزی حدود 27 تومان بود اما این اعداد در سال 1400 رشدی ده‌برابری داشت، یعنی میانگین قیمت یک جلد کتاب به 54 هزار و 346 تومان رسید؛ یعنی میانگین هزینه تمام‌شده هر‌صفحه کتاب 277 تومان بود. جالب این‌که همین‌رقم حالا و در سال 1403 با یک رشد حدود چهار‌برابری همراه بوده است! به‌این‌معنا که قیمت تمام‌شده یک کتاب 200 صفحه‌ای به‌طور میانگین به 170هزار تومان رسیده و قیمت هر صفحه کتاب به 850 تومان. به‌این‌معنا که قیمت کتاب نسبت به سال 91بیشتر از 31 برابر شده است! با ذکر این نکته مهم که این آمار‌و‌ارقام استخراج‌شده از بخش گزارش آماری سایت خانه کتاب است. در‌این‌میان نکته مهم دیگری هم وجود دارد و آن مربوط به کاهش ارزش پول ایران هم می‌شود. در یک نمونه مصداقی برای فهم دقیق‌تر ماجرا باید گفت اگر کتابی را در سال 87 به قیمت سه‌هزار تومان خریداری کرده‌ایم این رقم معادل سه دلار در همان‌زمان بوده است. این کتاب در شرایط کنونی به‌رقم 150 هزار‌تومان قیمت خورده است (یعنی 50 برابر بیشتر شده است)اما این‌رقم حالا معادل دو دلار است! این افت ارزش پول به‌خوبی درباره قیمت کتاب مصداق دارد. نکته مهم این‌که در سبد فرهنگی خانوار هم سهم کتاب آب رفته است. مطابق با گزارش هزینه‌کرد فرهنگی ایرانیان، سهم هزینه‌های فرهنگی خانوارهای ایرانی از مجموع هزینه‌کرد آنها در‌سال معادل9.1درصد بوده است. بررسی سهم هزینه‌کرد فرهنگی خانوار به‌تفکیک دسته‌ها نشان می‌دهد که بخش «مد‌و‌پوشاک» با 5.2درصد بیش از نیمی ازهزینه‌کرد فرهنگی خانوار را به‌خود اختصاص داده است. اگر نگاهی موشکافانه به‌این موضوع کنیم، مشخص می‌شود که سهم 13دسته موضوعی دیگر که در‌کنار مد‌و‌پوشاک هزینه‌های فرهنگی خانوار ایرانی را تشکیل می‌دهند فقط 3.9درصد است.