نگاهی به تلاش آنکارا برای حضور در همه پلتفرم‌های جهانی
درحالی که دولت اردوغان تا چند سال پیش به‌طور جدی به دنبال عضویت در اتحادیه اروپا و نزدیکی بیشتر به غرب بود، اکنون در تلاش است تا به بلوک ضدغربی «بریکس» بپیوندد. به‌تازگی، عمر بولات، وزیر تجارت این کشور، از پیشنهاد تبدیل ترکیه به یک کشور شریک در بریکس خبر داده است.
بریکس شامل کشورهای بزرگی است که 25درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می‌دهند. درحال‌حاضر محبوبیت این سازمان در حال افزایش‌است.سازمان مذکور در سال ۲۰۰۶ توسط برزیل، روسیه، هند و چین تأسیس و آفریقای‌جنوبی در سال ۲۰۱۱ به آن ملحق شد. اخیرا این سازمان با عضویت مصر، اتیوپی، ایران و امارات متحده عربی نیز گسترش‌یافت.
اما کشورهایی که مانند ترکیه در حالت تعلیق بلاتکلیفی مانده‌اند به‌جای «عضو»، «شریک» خوانده می‌شوند که ازجمله آنها می‌توان به الجزایر، بلاروس، بولیوی، کوبا، اندونزی، قزاقستان، مالزی، نیجریه، تایلند، اوگاندا، ازبکستان و ویتنام اشاره کرد.
همکاری با همه پلتفرم‌های جهانی
در این میان پیوستن به بریکس مزایای قابل توجهی برای ترکیه از نظر همکاری با همه پلتفرم‌های کلیدی جهانی به همراه خواهد داشت.مقامات دولت اردوغان می‌گویند که مرکز ثقل ژئوپلیتیکی از اقتصادهای توسعه‌یافته دور شده و پیوستن به بریکس می‌تواند روابط اقتصادی ترکیه را با روسیه و چین بهبود بخشد.
مجله اینترنشنال افیرز در مطلبی به بررسی قالب‌های جدید روابط بین‌الملل پرداخته و نوشت: بریکس با توجه به این‌که یک ساختار خارج از کنترل غرب محسوب می‌شود، از اهمیت و نفوذ جهانی بالایی برخوردار است و این اهمیت به‌تدریج در حال افزایش است. این موضوع پیش‌تر مانع از حضور ترکیه در بریکس شده بود. به باور کاراعلی اوغلو، موازنات سیاسی اجازه تحقق چنین هدفی را نمی‌دهند و ترکیه باید منافع خود را در هر دو سوی شرق و غرب دنبال کند. نباید از نظر دور داشت که اقدام ترکیه مبنی بر این‌که باید چرخشی به سوی شرق داشته باشد، در اکتبر ۲۰۱۵ بیش از بیش تقویت شد؛ زیرا با افزایش خشونت کردهای ترکیه و سرکوب‌های پس از آن توسط آنکارا، آمریکا و سپس آلمان سیستم‌های پدافند هوایی خود را از ترکیه خارج کردند.یک ماه بعد و تحت فشار آمریکا، ترکیه برنامه خرید سامانه پدافند موشکی از یک شرکت دولتی چینی که به خاطر فروش موشک به ایران تحت تحریم آمریکا قرار داشت، لغو کرد. همچنین، پس از امضای قرارداد اس ۴۰۰، آمریکا فروش جت‌های جنگی اف ۳۵ به ترکیه را ممنوع کرد، زیرا نگران بود که سیستم پدافندی روسی برای جمع‌آوری اطلاعات از قابلیت‌های راداری مخفی این جت‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
علائم شکاف
بسیاری از کارشناسان مسائل بین‌الملل بر این باورند که درخواست ترکیه برای پیوستن به بریکس نشانه‌ای از بروز شکاف در اعضای ناتوست.
ترکیه اولین کشور عضو ناتوست که می‌خواهد در یک سازمان غیرغربی وارد شود و این موضوعی است که پیش‌تر نگرانی اعضای این سازمان را نیز برانگیخته‌است.
پیتر استانو، سخنگوی اتحادیه اروپا در واکنش به خبر درخواست رسمی ترکیه برای پیوستن به بریکس گفت: «آنکارا به‌عنوان نامزد پیوستن به اتحادیه اروپا باید به ارزش‌های اتحادیه اروپا و ترجیحات سیاست خارجی احترام بگذارد، باوجود این‌که حق انتخاب سازمان‌های بین‌المللی برای پیوستن به آن را دارد.»
چرایی اقدام آنکارا
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که دولت ترکیه با این درخواست به‌دنبال اهرم فشاری علیه غرب‌است.چندی پیش هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه دراین‌باره گفته بود: «اگر ادغام ترکیه با اتحادیه اروپا با عضویت کامل در اتحادیه به پایان می‌رسید، شاید ترکیه در بسیاری از مسائل به‌دنبال گزینه‌های دیگری نبود.»
بارتو سورال، اقتصاددان ترکیه‌ای در گفت‌وگو با خبرگزاری روسی تاس دراین‌باره تاکید کرد: «ترکیه برای پیوستن به بریکس انگیزه‌های اقتصادی و سیاسی بسیار قوی‌دارد.»
وی افزود: «کاهش تسلط غرب در نظام بین‌الملل، بریکس را به جایگاهی پیشرو در تولید و صادرات خواهد رساند. در این زمینه، ترکیه برای روابط خود با کشورهای ترک و روسیه که در منطقه فعال هستند ارزش قائل است. در اینجا نقاط اشتراک زیادی وجود دارد. با وجود این، علاقه ترکیه برای پیوستن به بریکس، تلاشی برای به‌دست‌آوردن برگ برنده علیه غرب و دارای انگیزه‌های سیاسی‌است.»
سورال با بیان این‌که «آنگلوساکسون‌ها درحال ازدست دادن قدرت خودهستند»تصریح کرد: «توزیع جهانی قدرت دچار تغییرات گسترده‌ای شده است. از اوایل دهه قرن بیست‌ویکم، تغییرات گسترده‌ای رخ داده است. کشورهای گروه 7 قبلا در تسلط بودند، اما اکنون اتحادیه اروپا و ژاپن قدرت خود را ازدست داده‌اند،ولی کشورهای عضو بریکس، تولیدکنندگان و صادرکنندگان برتر جهان هستند.» به نظر می‌رسد در صورت موفقیت، تلاش ترکیه برای توسعه سیاست خارجی مستقل از متحدان فراآتلانتیک خود به ثمر خواهد نشست. ترکیه تحت رهبری رجب طیب اردوغان در یک روایت پساغربی که هویت سیاسی او را برای حداقل یک دهه شکل داده، تثبیت شده است. به گونه‌ای که ایده در حال انحطاط بودن غرب اکنون به‌طور محکم در فضای سیاسی ترکیه ریشه دوانده و رهبران سیاسی کنونی این کشور بر این باورند که خودمختاری راهبردی، کلید ایفای نقش بیشتر در صحنه جهانی است. هرچند که ترکیه می‌خواهد رابطه غربی خود را حفظ کند و درهر دو جبهه جای پا داشته باشد، اما اردوغان به طرز ماهرانه‌ای با روسیه در مقابل غرب بازی و از مزایای عضویت در ناتو و روابط شخصی خود با ولادیمیر پوتین برای گسترش دستاوردهای اقتصادی ترکیه استفاده می‌کند.تهاجم روسیه به اوکراین به آنکارا این فرصت را داد تا این موضوع را به سطح جدیدی ارتقا دهد. ترکیه روابط تجاری و انرژی خود با مسکو را افزایش داد و درعین حال از اوکراین حمایت کرد، از جمله ازطریق فروش تسلیحات ومشارکت درصنایع دفاعی،همچنین محدود کردن دسترسی نیروی دریایی روسیه به دریای سیاه.بریکس به‌وضوح یکی از ابزارهای دیگر در این اقدام تعادل‌ساز است. عضویت در آن به ترکیه اجازه می‌دهد تا دستاوردهای اقتصادی خود را در جنوب جهانی، ازجمله آسیای مرکزی و آفریقا، جایی که به‌عنوان یک بازیگر جدی اقتصادی ظاهر شده است، تحکیم کند. ترکیه همچنین می‌خواهد روابط تجاری قوی‌تری با چین ایجاد‌کند.
کتایون مافی - گروه بین‌الملل
اما کشورهایی که مانند ترکیه در حالت تعلیق بلاتکلیفی مانده‌اند به‌جای «عضو»، «شریک» خوانده می‌شوند که ازجمله آنها می‌توان به الجزایر، بلاروس، بولیوی، کوبا، اندونزی، قزاقستان، مالزی، نیجریه، تایلند، اوگاندا، ازبکستان و ویتنام اشاره کرد.
همکاری با همه پلتفرم‌های جهانی
در این میان پیوستن به بریکس مزایای قابل توجهی برای ترکیه از نظر همکاری با همه پلتفرم‌های کلیدی جهانی به همراه خواهد داشت.مقامات دولت اردوغان می‌گویند که مرکز ثقل ژئوپلیتیکی از اقتصادهای توسعه‌یافته دور شده و پیوستن به بریکس می‌تواند روابط اقتصادی ترکیه را با روسیه و چین بهبود بخشد.
مجله اینترنشنال افیرز در مطلبی به بررسی قالب‌های جدید روابط بین‌الملل پرداخته و نوشت: بریکس با توجه به این‌که یک ساختار خارج از کنترل غرب محسوب می‌شود، از اهمیت و نفوذ جهانی بالایی برخوردار است و این اهمیت به‌تدریج در حال افزایش است. این موضوع پیش‌تر مانع از حضور ترکیه در بریکس شده بود. به باور کاراعلی اوغلو، موازنات سیاسی اجازه تحقق چنین هدفی را نمی‌دهند و ترکیه باید منافع خود را در هر دو سوی شرق و غرب دنبال کند. نباید از نظر دور داشت که اقدام ترکیه مبنی بر این‌که باید چرخشی به سوی شرق داشته باشد، در اکتبر ۲۰۱۵ بیش از بیش تقویت شد؛ زیرا با افزایش خشونت کردهای ترکیه و سرکوب‌های پس از آن توسط آنکارا، آمریکا و سپس آلمان سیستم‌های پدافند هوایی خود را از ترکیه خارج کردند.یک ماه بعد و تحت فشار آمریکا، ترکیه برنامه خرید سامانه پدافند موشکی از یک شرکت دولتی چینی که به خاطر فروش موشک به ایران تحت تحریم آمریکا قرار داشت، لغو کرد. همچنین، پس از امضای قرارداد اس ۴۰۰، آمریکا فروش جت‌های جنگی اف ۳۵ به ترکیه را ممنوع کرد، زیرا نگران بود که سیستم پدافندی روسی برای جمع‌آوری اطلاعات از قابلیت‌های راداری مخفی این جت‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
علائم شکاف
بسیاری از کارشناسان مسائل بین‌الملل بر این باورند که درخواست ترکیه برای پیوستن به بریکس نشانه‌ای از بروز شکاف در اعضای ناتوست.
ترکیه اولین کشور عضو ناتوست که می‌خواهد در یک سازمان غیرغربی وارد شود و این موضوعی است که پیش‌تر نگرانی اعضای این سازمان را نیز برانگیخته‌است.
پیتر استانو، سخنگوی اتحادیه اروپا در واکنش به خبر درخواست رسمی ترکیه برای پیوستن به بریکس گفت: «آنکارا به‌عنوان نامزد پیوستن به اتحادیه اروپا باید به ارزش‌های اتحادیه اروپا و ترجیحات سیاست خارجی احترام بگذارد، باوجود این‌که حق انتخاب سازمان‌های بین‌المللی برای پیوستن به آن را دارد.»
چرایی اقدام آنکارا
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که دولت ترکیه با این درخواست به‌دنبال اهرم فشاری علیه غرب‌است.چندی پیش هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه دراین‌باره گفته بود: «اگر ادغام ترکیه با اتحادیه اروپا با عضویت کامل در اتحادیه به پایان می‌رسید، شاید ترکیه در بسیاری از مسائل به‌دنبال گزینه‌های دیگری نبود.»
بارتو سورال، اقتصاددان ترکیه‌ای در گفت‌وگو با خبرگزاری روسی تاس دراین‌باره تاکید کرد: «ترکیه برای پیوستن به بریکس انگیزه‌های اقتصادی و سیاسی بسیار قوی‌دارد.»
وی افزود: «کاهش تسلط غرب در نظام بین‌الملل، بریکس را به جایگاهی پیشرو در تولید و صادرات خواهد رساند. در این زمینه، ترکیه برای روابط خود با کشورهای ترک و روسیه که در منطقه فعال هستند ارزش قائل است. در اینجا نقاط اشتراک زیادی وجود دارد. با وجود این، علاقه ترکیه برای پیوستن به بریکس، تلاشی برای به‌دست‌آوردن برگ برنده علیه غرب و دارای انگیزه‌های سیاسی‌است.»
سورال با بیان این‌که «آنگلوساکسون‌ها درحال ازدست دادن قدرت خودهستند»تصریح کرد: «توزیع جهانی قدرت دچار تغییرات گسترده‌ای شده است. از اوایل دهه قرن بیست‌ویکم، تغییرات گسترده‌ای رخ داده است. کشورهای گروه 7 قبلا در تسلط بودند، اما اکنون اتحادیه اروپا و ژاپن قدرت خود را ازدست داده‌اند،ولی کشورهای عضو بریکس، تولیدکنندگان و صادرکنندگان برتر جهان هستند.» به نظر می‌رسد در صورت موفقیت، تلاش ترکیه برای توسعه سیاست خارجی مستقل از متحدان فراآتلانتیک خود به ثمر خواهد نشست. ترکیه تحت رهبری رجب طیب اردوغان در یک روایت پساغربی که هویت سیاسی او را برای حداقل یک دهه شکل داده، تثبیت شده است. به گونه‌ای که ایده در حال انحطاط بودن غرب اکنون به‌طور محکم در فضای سیاسی ترکیه ریشه دوانده و رهبران سیاسی کنونی این کشور بر این باورند که خودمختاری راهبردی، کلید ایفای نقش بیشتر در صحنه جهانی است. هرچند که ترکیه می‌خواهد رابطه غربی خود را حفظ کند و درهر دو جبهه جای پا داشته باشد، اما اردوغان به طرز ماهرانه‌ای با روسیه در مقابل غرب بازی و از مزایای عضویت در ناتو و روابط شخصی خود با ولادیمیر پوتین برای گسترش دستاوردهای اقتصادی ترکیه استفاده می‌کند.تهاجم روسیه به اوکراین به آنکارا این فرصت را داد تا این موضوع را به سطح جدیدی ارتقا دهد. ترکیه روابط تجاری و انرژی خود با مسکو را افزایش داد و درعین حال از اوکراین حمایت کرد، از جمله ازطریق فروش تسلیحات ومشارکت درصنایع دفاعی،همچنین محدود کردن دسترسی نیروی دریایی روسیه به دریای سیاه.بریکس به‌وضوح یکی از ابزارهای دیگر در این اقدام تعادل‌ساز است. عضویت در آن به ترکیه اجازه می‌دهد تا دستاوردهای اقتصادی خود را در جنوب جهانی، ازجمله آسیای مرکزی و آفریقا، جایی که به‌عنوان یک بازیگر جدی اقتصادی ظاهر شده است، تحکیم کند. ترکیه همچنین می‌خواهد روابط تجاری قوی‌تری با چین ایجاد‌کند.
کتایون مافی - گروه بین‌الملل