گفت‌وگو با حمید پیروی، نایب‌رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران
سومین علت فوت در نوجوانان
در انجمن علمی پیشگیری از خودکشی، چه فعالیت‌هایی انجام می‌شود؟
انجمن یا جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی زیر‌نظر کمیسیون انجمن‌های علمی وزارت علوم فعالیت خودش را آغاز کرده و از آنجا که مقوله خودکشی و جلوگیری از آن، یک مقوله بین‌رشته‌ای محسوب می‌شود، جمعیت نام‌گذاری شده و در نتیجه افراد با تخصص‌های مختلف می‌توانند عضو این جمعیت بشوند؛ افرادی مثل حقوقدان، روان‌شناس،جامعه‌شناس، پزشک، مشاور، مددکار و... .اساس کاراین جمعیت، درحوزه اجرای برنامه‌های پیشگیری ازخودکشی، نقش مشورتی دارد.مشورت به سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها و... . ازدیگر فعالیت‌های این جمعیت،مطالعه در این حوزه وآگاهی‌رسانی به عموم جامعه و سیاست‌گذاران این حوزه هست.
چرا باوجود افزایش مراجعه افراد به روان‌شناس و روانپزشک اما شیوع خودکشی بیشتر شده است؟
فاکتور‌های مختلفی وجود دارد که می‌تواند بر مسأله سلامت روان یا بهداشت عمومی تأثیر بگذارد. فاکتورهایی که به آنها اصطلاحا از تعیین‌کننده‌های اصلی سلامت یاد می‌کنیم؛ مثل فقر، بیکاری، مسکن، تحصیلات و...؛ بنابراین مسائل تأثیرگذار بر خودکشی مختلف هستند و در نظر گرفتن یک یا دو موضوع، ساده‌انگاری این مقوله است. ما شاهد هستیم آمار رسمی که سازمان جهانی بهداشت از وضعیت اختلال سلامت روان در دنیا می‌دهد، 12.5درصد است؛ یعنی به ازای هر هشت نفر، یک نفر دچار اختلال سلامت روان است. در کشور خودمان در بعضی آمارهای حاصل از تحقیقاتی که در وزارت بهداشت انجام‌شده، ذکر شده ۳۳ درصد مردم ۱۵ تا ۶۹ ساله جامعه ما اختلال سلامت روان دارند. در بعضی تحقیقات هم آمار25 درصد را نشان می‌دهد. بنا بر این می‌بینیم همان‌طور که مراجعه‌ها به مراکز درمانی سلامت روان زیادشده، اختلالات هم زیادشده است. نه‌فقط در ایران؛ در دنیا مشکل سلامت روان در حال افزایش است و آن هم به دلیل سبک زندگی و تغییر و تحولاتی که در زندگی اجتماعی رخ می‌دهد. البته در جامعه ما به‌دلیل این که مردم تروما را زیاد تجربه می‌کند؛ به عبارتی حادثه‌هایی مثل سیل، زلزله، سقوط هواپیما و... را نیز باید در نظر گرفت.
چه چیزی از جانب حاکمیت و مردم باید تغییر کند تا ما با کاهش شیوع خودکشی مواجه شویم؟
وظیفه حکومت رسمیت بخشیدن به مسأله خودکشی است. ما نباید از صحبت‌کردن و آمار دادن در این مورد بترسیم. شعاری که امسال توسط سازمان جهانی بهداشت اعلام شده در مورد «تغییر روایت خودکشی و درباره خودکشی صحبت‌کردن» است. نه‌فقط در کشور ما بلکه در خیلی از کشورها حرف‌زدن از خودکشی به نظر می‌رسد یک معنایی دارد و انگار به این بلوغ نرسیده‌اند که قبول کنند در مورد این موضوع باید صحبت کنیم. حال این چه بگوییم و چه نگوییم مهم است. پس وظیفه حکومت ایجاد امکان در مورد خودکشی صحبت‌کردن است. از طرفی سامانه ثبت خودکشی وقتی مؤثر است که در اختیار متخصصان قرار بگیرد تا بتوانند برنامه‌های پیشگیری از خودکشی را اجرا بکنند، نسبت به تغییر ترندها و شرایط حساس باشند، نظر کارشناسی و تخصصی بدهند. از طرفی مردم نیز باید این رفتار کمک‌خواهی در حوزه سلامت روان را تسری بدهند.
آمار مشخصی با موضوع خودکشی در ایران وجود‌دارد؟
نزدیک به 80 کشور در دنیا سامانه ثبت خودکشی و 29کشور برنامه استراتژیک پیشگیری از خودکشی دارند که خوشبختانه ایران جزئی از آنهاست، یعنی وزارت بهداشت هم سامانه ثبت بسیار خوبی درخصوص ثبت فوت و هم اقدام به خودکشی دارد و هم برنامه ملی پیشگیری از خودکشی. یعنی شرایط خوب است هرچند که اخیرا متأسفانه آمارها اعلام نمی‌شوند، البته این مورد هم موافقان و هم مخالفانی دارد.
آمار خودکشی ایران در نسبت با جهان چگونه‌است؟
به طور کلی بالای ۷۰۰۰ خودکشی در سال ۱۴۰۲ داشتیم و نکته مهم این‌‌که روند خودکشی در کشورمان افزایشی است؛ هرچند که ما از میانگین جهانی پایین‌تر هستیم. این نکته نیز قابل‌توجه است که ۵۷ درصد خودکشی‌های اتفاق افتاده در جهان، زیر 50 سال بوده اما آمار کشور خودمان نشان می‌دهد ۸۰ درصد آنها مربوط به افراد زیر 50 سال است. به نوعی سرمایه انسانی جوان ما در معرض خطر است و از دست می‌رود.
آمار خودکشی در نوجوانان چه وضعیتی دارد؟
متأسفانه جهان، حالا بیشتر نگران خودکشی در بازه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال است چرا که تا سال گذشته، چهارمین علت مرگ‌ومیر در این بازه سنی خودکشی بوده ولی در این سال، خودکشی به سومین علت فوت این بازه سنی تبدیل شده است. در واقع نوجوان‌ها و جوان‌ها بیشتر در معرض خطر هستند.
موضع شما در نسبت خودکشی اخیر یک دختر دبیرستانی چیست؟
در بحث خودکشی اخیر دانش‌آموز دختر نوجوان اما معرفی عواملی مثل اخراج یا... به‌عنوان دلیل خودکشی، ساده‌انگاری مسأله است. قطعا عوامل مختلفی از جمله دوران کودکی، ژنتیک، تروماها و میزان تاب‌آوری و... بر شکل‌گیری این اتفاق تأثیرگذار بوده؛ هرچند اگر خانواده و مدرسه به نشانه‌ها آگاه باشند، نسبت به ویژگی‌های روانی دانش‌آموز شناخت داشته باشند و... می‌توانند با تنظیم رفتار خود در تعامل با آن شخص از بروز چنین اتفاقاتی جلوگیری کنند. در سال ۲۰۱۶ شعار دفتر سازمان ملل «اول گوش بده» و ۲۰۱۷ در روز جهانی سلامت، شعار «بیا حرف بزنیم» بود؛ بنابراین کاری که مدرسه خیلی بیشتر از اینها می‌تواند انجام دهد، ایجاد فضایی بدون قضاوت با حفظ رازداری، همدلانه و... برای شنیده‌شدن دانش‌آموزان است.
آیا این مورد قابل پیشگیری بود؟
خودکشی امری قابل پیشگیری است و می‌تواند شناسایی شود. دردنیا ۶۰درصد افرادی که اقدام به خودکشی کردند، افسردگی داشتند. 90درصدافرادی که خودکشی منجربه فوت داشتند،اختلال روانپزشکی داشته‌اند.افرادی هم هستند که تحت تأثیر مشکلاتی مثل فقر، مهاجرت، ورشکستگی و... اقدام به این عمل می‌کنند اما تمام این افراد به نظر می‌رسد که قبل خودکشی نشانه‌هایی را بروز می‌دهند و بالا بودن سواد سلامت روان ما، باعث آگاهی از این نشانه‌ها می‌شود. ما می‌توانیم به این افراد کمک کنیم تا از خدمات سلامت روان استفاده کنند ولی چیزی که باعث می‌شود این افراد از این خدمات استفاده نکنند، ننگ بودن اینها در جامعه است که باید تلاش کرد در جهت رفع آن، آگاهی مردم را بالا برد.
نقش رسانه‌ها در این شرایط چیست؟
رسانه، دو نقش عمده درخصوص این مسأله دارد؛ یک نقش حفاظتی و پیشگیرانه و در مقابل یک نقش توسعه‌دهنده دارد. به این که رسانه چطور فعالیت کند، نقشش تغییر پیدا خواهد کرد. اگر رسانه بخواهد در جهت مثبت قدم بردارد و خوب عمل کند، باید زبان خودکشی و دستورالعمل‌هایی را که برایش تدوین‌شده، لحاظ کند. این پروتکل‌ها باید رعایت شود؛ پروتکل‌هایی مثل راجع به خودکشی ، نپرداختن به جزئیات، اشاره‌نکردن به شکل خودکشی و هویت فرد و از طرفی نقش امیدبخشی داشته باشد. به صورت کلی و به‌عنوان یک مسأله بهداشت عمومی در مورد خودکشی کار کند، آموزش و آگاهی‌رسانی داشته باشد، نشانه‌های هشدار را آموزش بدهد و منابع حمایتی را معرفی بکند. متأسفانه گاهی می‌بینیم رسانه‌های غیررسمی مثل بلاگرها خبر خودکشی را جوری نشر می‌دهند که باعث ایجاد پدیده کپی و تقلید در آن شده و خودکشی به اصطلاح سرایت پیدا می‌کند.
در آخر، چه راه‌های کمک دولتی یا رایگانی وجود دارند که افرادی با افکار خودکشی می‌توانند از آنها کمک بگیرند؟
خوشبختانه ما در کشورمان چندین هلپ‌لاین و هات‌لاین داریم که مردم می‌توانند استفاده کنند. شماره ۱۲۳ اورژانس اجتماعی، سامانه ۱۴۸۰ بهزیستی، سازمان‌ها یا دانشگاه‌های مختلف که برای خودشان خطوط تلفنی دارند، سازمان بهزیستی، مراکز مشاوره و روان‌درمانی دارد که بعضا با هزینه‌های دولتی یا با یارانه خدمات می‌دهد، به سازمان بهداشت می‌توان مراجعه کرد که خوشبختانه در کشور ما شبکه بهداشت وجود دارد، یعنی مردم حتی از روستا هم می‌توانند مراجعه کنند که اخیرا بسیار هم در حال توسعه است.
فاطمه پورابراهیم - نوجوانه
انجمن یا جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی زیر‌نظر کمیسیون انجمن‌های علمی وزارت علوم فعالیت خودش را آغاز کرده و از آنجا که مقوله خودکشی و جلوگیری از آن، یک مقوله بین‌رشته‌ای محسوب می‌شود، جمعیت نام‌گذاری شده و در نتیجه افراد با تخصص‌های مختلف می‌توانند عضو این جمعیت بشوند؛ افرادی مثل حقوقدان، روان‌شناس،جامعه‌شناس، پزشک، مشاور، مددکار و... .اساس کاراین جمعیت، درحوزه اجرای برنامه‌های پیشگیری ازخودکشی، نقش مشورتی دارد.مشورت به سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها و... . ازدیگر فعالیت‌های این جمعیت،مطالعه در این حوزه وآگاهی‌رسانی به عموم جامعه و سیاست‌گذاران این حوزه هست.
چرا باوجود افزایش مراجعه افراد به روان‌شناس و روانپزشک اما شیوع خودکشی بیشتر شده است؟
فاکتور‌های مختلفی وجود دارد که می‌تواند بر مسأله سلامت روان یا بهداشت عمومی تأثیر بگذارد. فاکتورهایی که به آنها اصطلاحا از تعیین‌کننده‌های اصلی سلامت یاد می‌کنیم؛ مثل فقر، بیکاری، مسکن، تحصیلات و...؛ بنابراین مسائل تأثیرگذار بر خودکشی مختلف هستند و در نظر گرفتن یک یا دو موضوع، ساده‌انگاری این مقوله است. ما شاهد هستیم آمار رسمی که سازمان جهانی بهداشت از وضعیت اختلال سلامت روان در دنیا می‌دهد، 12.5درصد است؛ یعنی به ازای هر هشت نفر، یک نفر دچار اختلال سلامت روان است. در کشور خودمان در بعضی آمارهای حاصل از تحقیقاتی که در وزارت بهداشت انجام‌شده، ذکر شده ۳۳ درصد مردم ۱۵ تا ۶۹ ساله جامعه ما اختلال سلامت روان دارند. در بعضی تحقیقات هم آمار25 درصد را نشان می‌دهد. بنا بر این می‌بینیم همان‌طور که مراجعه‌ها به مراکز درمانی سلامت روان زیادشده، اختلالات هم زیادشده است. نه‌فقط در ایران؛ در دنیا مشکل سلامت روان در حال افزایش است و آن هم به دلیل سبک زندگی و تغییر و تحولاتی که در زندگی اجتماعی رخ می‌دهد. البته در جامعه ما به‌دلیل این که مردم تروما را زیاد تجربه می‌کند؛ به عبارتی حادثه‌هایی مثل سیل، زلزله، سقوط هواپیما و... را نیز باید در نظر گرفت.
چه چیزی از جانب حاکمیت و مردم باید تغییر کند تا ما با کاهش شیوع خودکشی مواجه شویم؟
وظیفه حکومت رسمیت بخشیدن به مسأله خودکشی است. ما نباید از صحبت‌کردن و آمار دادن در این مورد بترسیم. شعاری که امسال توسط سازمان جهانی بهداشت اعلام شده در مورد «تغییر روایت خودکشی و درباره خودکشی صحبت‌کردن» است. نه‌فقط در کشور ما بلکه در خیلی از کشورها حرف‌زدن از خودکشی به نظر می‌رسد یک معنایی دارد و انگار به این بلوغ نرسیده‌اند که قبول کنند در مورد این موضوع باید صحبت کنیم. حال این چه بگوییم و چه نگوییم مهم است. پس وظیفه حکومت ایجاد امکان در مورد خودکشی صحبت‌کردن است. از طرفی سامانه ثبت خودکشی وقتی مؤثر است که در اختیار متخصصان قرار بگیرد تا بتوانند برنامه‌های پیشگیری از خودکشی را اجرا بکنند، نسبت به تغییر ترندها و شرایط حساس باشند، نظر کارشناسی و تخصصی بدهند. از طرفی مردم نیز باید این رفتار کمک‌خواهی در حوزه سلامت روان را تسری بدهند.
آمار مشخصی با موضوع خودکشی در ایران وجود‌دارد؟
نزدیک به 80 کشور در دنیا سامانه ثبت خودکشی و 29کشور برنامه استراتژیک پیشگیری از خودکشی دارند که خوشبختانه ایران جزئی از آنهاست، یعنی وزارت بهداشت هم سامانه ثبت بسیار خوبی درخصوص ثبت فوت و هم اقدام به خودکشی دارد و هم برنامه ملی پیشگیری از خودکشی. یعنی شرایط خوب است هرچند که اخیرا متأسفانه آمارها اعلام نمی‌شوند، البته این مورد هم موافقان و هم مخالفانی دارد.
آمار خودکشی ایران در نسبت با جهان چگونه‌است؟
به طور کلی بالای ۷۰۰۰ خودکشی در سال ۱۴۰۲ داشتیم و نکته مهم این‌‌که روند خودکشی در کشورمان افزایشی است؛ هرچند که ما از میانگین جهانی پایین‌تر هستیم. این نکته نیز قابل‌توجه است که ۵۷ درصد خودکشی‌های اتفاق افتاده در جهان، زیر 50 سال بوده اما آمار کشور خودمان نشان می‌دهد ۸۰ درصد آنها مربوط به افراد زیر 50 سال است. به نوعی سرمایه انسانی جوان ما در معرض خطر است و از دست می‌رود.
آمار خودکشی در نوجوانان چه وضعیتی دارد؟
متأسفانه جهان، حالا بیشتر نگران خودکشی در بازه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال است چرا که تا سال گذشته، چهارمین علت مرگ‌ومیر در این بازه سنی خودکشی بوده ولی در این سال، خودکشی به سومین علت فوت این بازه سنی تبدیل شده است. در واقع نوجوان‌ها و جوان‌ها بیشتر در معرض خطر هستند.
موضع شما در نسبت خودکشی اخیر یک دختر دبیرستانی چیست؟
در بحث خودکشی اخیر دانش‌آموز دختر نوجوان اما معرفی عواملی مثل اخراج یا... به‌عنوان دلیل خودکشی، ساده‌انگاری مسأله است. قطعا عوامل مختلفی از جمله دوران کودکی، ژنتیک، تروماها و میزان تاب‌آوری و... بر شکل‌گیری این اتفاق تأثیرگذار بوده؛ هرچند اگر خانواده و مدرسه به نشانه‌ها آگاه باشند، نسبت به ویژگی‌های روانی دانش‌آموز شناخت داشته باشند و... می‌توانند با تنظیم رفتار خود در تعامل با آن شخص از بروز چنین اتفاقاتی جلوگیری کنند. در سال ۲۰۱۶ شعار دفتر سازمان ملل «اول گوش بده» و ۲۰۱۷ در روز جهانی سلامت، شعار «بیا حرف بزنیم» بود؛ بنابراین کاری که مدرسه خیلی بیشتر از اینها می‌تواند انجام دهد، ایجاد فضایی بدون قضاوت با حفظ رازداری، همدلانه و... برای شنیده‌شدن دانش‌آموزان است.
آیا این مورد قابل پیشگیری بود؟
خودکشی امری قابل پیشگیری است و می‌تواند شناسایی شود. دردنیا ۶۰درصد افرادی که اقدام به خودکشی کردند، افسردگی داشتند. 90درصدافرادی که خودکشی منجربه فوت داشتند،اختلال روانپزشکی داشته‌اند.افرادی هم هستند که تحت تأثیر مشکلاتی مثل فقر، مهاجرت، ورشکستگی و... اقدام به این عمل می‌کنند اما تمام این افراد به نظر می‌رسد که قبل خودکشی نشانه‌هایی را بروز می‌دهند و بالا بودن سواد سلامت روان ما، باعث آگاهی از این نشانه‌ها می‌شود. ما می‌توانیم به این افراد کمک کنیم تا از خدمات سلامت روان استفاده کنند ولی چیزی که باعث می‌شود این افراد از این خدمات استفاده نکنند، ننگ بودن اینها در جامعه است که باید تلاش کرد در جهت رفع آن، آگاهی مردم را بالا برد.
نقش رسانه‌ها در این شرایط چیست؟
رسانه، دو نقش عمده درخصوص این مسأله دارد؛ یک نقش حفاظتی و پیشگیرانه و در مقابل یک نقش توسعه‌دهنده دارد. به این که رسانه چطور فعالیت کند، نقشش تغییر پیدا خواهد کرد. اگر رسانه بخواهد در جهت مثبت قدم بردارد و خوب عمل کند، باید زبان خودکشی و دستورالعمل‌هایی را که برایش تدوین‌شده، لحاظ کند. این پروتکل‌ها باید رعایت شود؛ پروتکل‌هایی مثل راجع به خودکشی ، نپرداختن به جزئیات، اشاره‌نکردن به شکل خودکشی و هویت فرد و از طرفی نقش امیدبخشی داشته باشد. به صورت کلی و به‌عنوان یک مسأله بهداشت عمومی در مورد خودکشی کار کند، آموزش و آگاهی‌رسانی داشته باشد، نشانه‌های هشدار را آموزش بدهد و منابع حمایتی را معرفی بکند. متأسفانه گاهی می‌بینیم رسانه‌های غیررسمی مثل بلاگرها خبر خودکشی را جوری نشر می‌دهند که باعث ایجاد پدیده کپی و تقلید در آن شده و خودکشی به اصطلاح سرایت پیدا می‌کند.
در آخر، چه راه‌های کمک دولتی یا رایگانی وجود دارند که افرادی با افکار خودکشی می‌توانند از آنها کمک بگیرند؟
خوشبختانه ما در کشورمان چندین هلپ‌لاین و هات‌لاین داریم که مردم می‌توانند استفاده کنند. شماره ۱۲۳ اورژانس اجتماعی، سامانه ۱۴۸۰ بهزیستی، سازمان‌ها یا دانشگاه‌های مختلف که برای خودشان خطوط تلفنی دارند، سازمان بهزیستی، مراکز مشاوره و روان‌درمانی دارد که بعضا با هزینه‌های دولتی یا با یارانه خدمات می‌دهد، به سازمان بهداشت می‌توان مراجعه کرد که خوشبختانه در کشور ما شبکه بهداشت وجود دارد، یعنی مردم حتی از روستا هم می‌توانند مراجعه کنند که اخیرا بسیار هم در حال توسعه است.
فاطمه پورابراهیم - نوجوانه