خشکاندن آب در سراب سود آوری
ایران یکی از کشورهایی است که با توجه به آن‌که در نیمکره جنوبی جهان واقع شده با مشکل کمبود بارندگی و خشکسالی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند؛ از این‌رو مدیریت منابع آبی در کشورمان خصوصا با اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری از اهمیت وافری برخوردار است.
ازطرف دیگرچون بخش کشاورزی حدود66درصد ازآب کشوررامصرف می‌کندوسالانه حدود130میلیون تن محصول کشاورزی تولید می‌شود، به نظر می‌رسد بهینه‌سازی مصرف آب دربخش کشاورزی باید در دستورکارمسئولان قرارگیرد.در حال حاضر از مجموع زمین‌های زراعی کشور حدود 6.6درصد به محصولات جالیزی اختصاص دارد. همچنین میزان تولید این محصولات سالانه حدود 29 میلیون تن است که تنها حدود 10درصد آن یعنی 3.2میلیون تن هر‌ساله صادر می‌شود.در این خصوص کشورمان باید بیشتر به سمت تولید کالاهای اساسی و ضروری بخش کشاورزی همچون غلات و نهاده‌های دامی و دانه‌های روغنی برود و سالانه از میزان تولید محصولات آب‌بری همچون خربزه و هندوانه کاسته شود. این در‌حالی است که طی سالیان اخیر، این امر روندی معکوس به خود گرفته است؛ به‌طوری‌که شاهد آن هستیم با افزایش تولید هندوانه و خربزه در کشور و صادرات این محصولات به بهای ناچیز و اندک، آب مجازی زیادی ازکشورمان خارج می‌شود. به همین دلیل لازم است با افزایش تعرفه‌گذاری بر صادرات محصولات جالیزی، شاهد کاهش روند صادرات این محصولات باشیم. بد نیست بدانیم کشور ترکیه که وضعیت آبی بهتری نسبت به ایران دارد و با احداث سد ایلیسو توانسته منابع آبی کافی برای توسعه کشاورزی داشته باشد، به سمت کشت محصولات اساسی رفته و از کشت محصولات آب‌بر و جالیزی خودداری کرده و با هزینه بسیار پایین اقدام به واردات این محصولات می‌کند.
صادرات هندوانه و خربزه در دو سال اخیر
کارشناسان نیز معتقدند ارزآوری صادرات محصولات آب‌بر نسبت به هزینه‌های تولید آنها در داخل کشور، رقم قابل‌قبولی نیست و لازم است برای صادرات آنها محدودیت‌هایی در‌نظر گرفته شود. به‌طوری‌که آمارهای گمرک حاکی از آن است که در سال گذشته 776 هزار و 100 تن هندوانه به ارزش170میلیون و100هزاردلار و131هزار و300 تن خربزه به ارزش 35میلیون و 900 هزار دلار و در‌مجموع 907 هزار و 400تن هندوانه و خربزه به ارزش 206 میلیون دلار از کشور صادر شده است.این امر نشان‌دهنده آن است که هر کیلوگرم از خربزه یا هندوانه صادراتی ایران تنها 227 سنت برای کشورمان ارزآوری داشته. این در‌حالی است که برای تولید هر کیلوگرم از این هندوانه یا خربزه تولیدی بین 200 تا 300 لیتر آب مصرف می‌شود.با این حال بد نیست بدانید براساس آمار گمرک در هفت ماهه سال‌جاری نیز 682 هزار و 243 تن هندوانه و خربزه به ارزش 175 میلیون و 176 هزار دلار صادر شده، این در‌حالی است که درهمین بازه زمانی در سال گذشته 744 هزار و 600 تن خربزه و هندوانه به ارزش 168 میلیون و900 هزاردلار صادر شده بود.به همین دلیل می‌توان گفت صادرات هندوانه در سال‌جاری به لحاظ وزنی با کاهشی 8 درصدی و به لحاظ ارزشی با رشدی 4 درصدی روبه‌رو بوده است.
نکته جالب این‌که صادرات هندوانه و خربزه در سال‌جاری به ازای هر کیلوگرم 257 سنت ارزآوری داشته که حاکی از رشد 30 سنتی ارزآوری این محصولات آب‌بر نسبت به سال گذشته است.
چه باید کرد؟
در همین خصوص حمید سینی‌ساز، کارشناس کشاورزی و امنیت غذایی با اشاره به این‌که در یک دهه گذشته درآمد کشاورز از هر هکتار محصولات جالیزی به‌طور متوسط 4-3 برابر محصولات اساسی است، می‌گوید: کاهش جذابیت‌های اقتصادی تولید محصولات آب‌بر، علاوه بر کاهش تعرفه صادرات باید همراه با بسته‌های حمایتی از سوی مسئولان صورت گیرد. این کارشناس کشاورزی می‌گوید: طبق تبصره ۸ قانون بودجه سال۱۴۰۱همه محصولات کشاورزی شامل تعرفه0.5درصد می‌شوند در‌حالی‌که باید جدولی از عوارض محصولات مختلف کشاورزی تهیه و نسبت به میزان آب‌بری آنها، کیفیت زمین کشاورزی و خام‌فروشی محصول، اعداد متفاوتی از عوارض صادراتی تعیین شود.
جالیزی‌ها به چه کشورهایی صادر می‌شوند؟
طی هفت ماه سال‌جاری محصولات جالیزی و آب‌بر کشورمان به 34کشور جهان صادر شده که عمده این کشورها اروپایی هستند،به‌طوری‌که دراین بازه زمانی کشورهای ارمنستان،استرالیا،استونی، افغانستان،امارات،انگلیس،آلمان،بلاروس، بلغارستان، بوسنی‌و‌هرزگوین، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، آذربایجان، دانمارک، رومانی، سوریه، سوئیس، سوئد، صربستان، عراق، عمان، روسیه، قرقیزستان،قزاقستان،قطر، کانادا، کویت، گرجستان، لیتوانی، مغولستان، هلند و یونان متقاضی هندوانه و خربزه کشاورزان ایرانی‌بوده‌اند.
امین محمودی - گروه اقتصاد
صادرات هندوانه و خربزه در دو سال اخیر
کارشناسان نیز معتقدند ارزآوری صادرات محصولات آب‌بر نسبت به هزینه‌های تولید آنها در داخل کشور، رقم قابل‌قبولی نیست و لازم است برای صادرات آنها محدودیت‌هایی در‌نظر گرفته شود. به‌طوری‌که آمارهای گمرک حاکی از آن است که در سال گذشته 776 هزار و 100 تن هندوانه به ارزش170میلیون و100هزاردلار و131هزار و300 تن خربزه به ارزش 35میلیون و 900 هزار دلار و در‌مجموع 907 هزار و 400تن هندوانه و خربزه به ارزش 206 میلیون دلار از کشور صادر شده است.این امر نشان‌دهنده آن است که هر کیلوگرم از خربزه یا هندوانه صادراتی ایران تنها 227 سنت برای کشورمان ارزآوری داشته. این در‌حالی است که برای تولید هر کیلوگرم از این هندوانه یا خربزه تولیدی بین 200 تا 300 لیتر آب مصرف می‌شود.با این حال بد نیست بدانید براساس آمار گمرک در هفت ماهه سال‌جاری نیز 682 هزار و 243 تن هندوانه و خربزه به ارزش 175 میلیون و 176 هزار دلار صادر شده، این در‌حالی است که درهمین بازه زمانی در سال گذشته 744 هزار و 600 تن خربزه و هندوانه به ارزش 168 میلیون و900 هزاردلار صادر شده بود.به همین دلیل می‌توان گفت صادرات هندوانه در سال‌جاری به لحاظ وزنی با کاهشی 8 درصدی و به لحاظ ارزشی با رشدی 4 درصدی روبه‌رو بوده است.
نکته جالب این‌که صادرات هندوانه و خربزه در سال‌جاری به ازای هر کیلوگرم 257 سنت ارزآوری داشته که حاکی از رشد 30 سنتی ارزآوری این محصولات آب‌بر نسبت به سال گذشته است.
چه باید کرد؟
در همین خصوص حمید سینی‌ساز، کارشناس کشاورزی و امنیت غذایی با اشاره به این‌که در یک دهه گذشته درآمد کشاورز از هر هکتار محصولات جالیزی به‌طور متوسط 4-3 برابر محصولات اساسی است، می‌گوید: کاهش جذابیت‌های اقتصادی تولید محصولات آب‌بر، علاوه بر کاهش تعرفه صادرات باید همراه با بسته‌های حمایتی از سوی مسئولان صورت گیرد. این کارشناس کشاورزی می‌گوید: طبق تبصره ۸ قانون بودجه سال۱۴۰۱همه محصولات کشاورزی شامل تعرفه0.5درصد می‌شوند در‌حالی‌که باید جدولی از عوارض محصولات مختلف کشاورزی تهیه و نسبت به میزان آب‌بری آنها، کیفیت زمین کشاورزی و خام‌فروشی محصول، اعداد متفاوتی از عوارض صادراتی تعیین شود.
جالیزی‌ها به چه کشورهایی صادر می‌شوند؟
طی هفت ماه سال‌جاری محصولات جالیزی و آب‌بر کشورمان به 34کشور جهان صادر شده که عمده این کشورها اروپایی هستند،به‌طوری‌که دراین بازه زمانی کشورهای ارمنستان،استرالیا،استونی، افغانستان،امارات،انگلیس،آلمان،بلاروس، بلغارستان، بوسنی‌و‌هرزگوین، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، آذربایجان، دانمارک، رومانی، سوریه، سوئیس، سوئد، صربستان، عراق، عمان، روسیه، قرقیزستان،قزاقستان،قطر، کانادا، کویت، گرجستان، لیتوانی، مغولستان، هلند و یونان متقاضی هندوانه و خربزه کشاورزان ایرانی‌بوده‌اند.
امین محمودی - گروه اقتصاد