کم‌خونی؛ یک بیماری ساده یا زنگ خطری جدی؟
کم‌خونی یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامتی در ایران و جهان است که می‌تواند روی کیفیت زندگی افراد تأثیربگذارد. این بیماری زمانی رخ می‌دهدکه تعداد گلبول‌های قرمزخون یامیزان هموگلوبین دربدن به کمتر ازحد طبیعی می‌رسدو درنتیجه، اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن دچار اختلال شده و فرد دچاراحساس ضعف،خستگی، رنگ‌پریدگی و سردرد می‌شود.
طبق تحقیقات انجام‌شده، کم‌خونی در ایران یک مشکل شایع است و بیشتر زنان(به‌ویژه در سنین باروری 15تا49 سال) و کودکان را درگیر می‌کند . چرا در ایران، کم‌خونی در میان زنان شایع‌تر از مردان است؟ این مسأله به عوامل مختلفی مربوط می‌شود که بعضی بیولوژیکی و برخی دیگر اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی هستند اما همیشه و در تمام دنیا یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین علت‌های کم‌خونی، کمبود آهن در بدن است. از دیگر عوامل کم‌خونی می‌توان به مواردی چون کمبود ویتامین B12، اسید فولیک، بیماری‌های مزمن، مشکلات ژنتیکی (مانند تالاسمی) و خونریزی‌های شدید نام برد.
بیشترین میزان شیوع کم‌خونی کدام استان‌ها هستند؟
در برخی استان‌ها، به‌ویژه مناطق محروم، کمبود آهن به‌دلیل تغذیه نامناسب و دسترسی کمتر به مواد مغذی بیشتر دیده می‌شود. استان‌هایی مانند سیستان‌و‌بلوچستان، هرمزگان و خوزستان بیشترین میزان کم‌خونی را به‌دلایل مختلفی دارند اما در مقابل در استان‌هایی مانند تهران، اصفهان و مشهد میزان کم‌خونی کمتر است که این مسأله تا حدی به آگاهی بیشتر مردم و دسترسی به رژیم غذایی متنوع و غنی از آهن برمی‌گردد.
چگونه از کم‌خونی پیشگیری کنیم؟
پیشگیری از کم‌خونی کار سختی نیست و شما می‌توانید با رعایت نکات ساده‌ای از بروز آن جلوگیری کنید.
مصرف غذاهای آهن دار
غذاهایی مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، حبوبات (عدس، نخود و لوبیا)، تخم‌مرغ، مغزها (بادام و گردو) و سبزیجات برگ سبز و تیره (اسفناج و جعفری) منابع خوبی از آهن هستند. جگر هم یکی از منابع غنی برای دریافت آهن و درمان خانگی کم‌خونی است اما باید در خوردن و مصرفش اعتدال را رعایت کرد.
افزایش مصرف ویتامین C
ویتامین C به جذب بهتر آهن کمک می‌کند؛ بنابراین همراه با غذاهای آهن‌دار، مصرف مرکبات (به‌ویژه پرتقال و لیمو)، گوجه‌فرنگی، توت‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای و کیوی را فراموش نکنید.
پرهیز از چای و قهوه بعد از غذا
چای و قهوه حاوی موادی هستند که مانع جذب آهن می‌شوند و بهتر است این نوشیدنی‌ها را حداقل یک‌ساعت بعد از وعده‌های غذایی مصرف کنید.
مصرف مکمل‌های آهن
زنان باردار وافرادمستعد کم‌خونی باید طبق نظر پزشک ازمکمل‌های آهن استفاده کنند. ازاین جهت وزارت بهداشت برای پیشگیری ازکم‌خونی به زنان باردار ودانش‌آموزان دختر قرص‌های آهن دربعضی مناطق کشور به صورت رایگان ارائه می‌دهد.
انجام آزمایش‌های دوره‌ای
برای اطمینان از میزان آهن بدن، انجام آزمایش خون در فواصل زمانی منظم، به‌ویژه برای زنان و کودکان توصیه می‌شود. چرا که تشخیص زودهنگام کم‌خونی می‌تواند از عوارض جدی آن جلوگیری کند. در مجموع کم‌خونی مشکلی شایع اما قابل پیشگیری است که با آگاهی از عوامل خطر، رعایت تغذیه سالم و انجام آزمایش‌های منظم، می‌توان از بروز این بیماری جلوگیری کرد. از این جهت اصلاح برنامه غذایی برای کسانی که دچار کم‌خونی هستند نخستین گام برای درمان محسوب می‌شود. مثلا توصیه می‌شود افراد دچار کم‌خونی از نوشیدنی‌هایی مثل نوشابه، نسکافه، چای و... دوری کنند یا این افراد به هیچ‌وجه وعده غذایی صبحانه را حذف نکنند و حتی صبحانه‌ای مملو از مواد غذایی حاوی آهن داشته باشند. در کشورهای اروپایی و آمریکا، کم‌خونی به‌عنوان یک مشکل مهم بهداشت عمومی در نظر گرفته می‌شود و با سیاست‌های غنی‌سازی مواد غذایی، برنامه‌های مکمل‌یاری، آموزش تغذیه‌ای و آزمایش‌های دوره‌ای از شیوع آن جلوگیری می‌کنند و همین اقدامات باعث می‌شود که میزان کم‌خونی در این کشورها نسبت به بسیاری از کشورهای در حال توسعه کمتر باشد.
دکتر نگار منصوری - پزشک عمومی
بیشترین میزان شیوع کم‌خونی کدام استان‌ها هستند؟
در برخی استان‌ها، به‌ویژه مناطق محروم، کمبود آهن به‌دلیل تغذیه نامناسب و دسترسی کمتر به مواد مغذی بیشتر دیده می‌شود. استان‌هایی مانند سیستان‌و‌بلوچستان، هرمزگان و خوزستان بیشترین میزان کم‌خونی را به‌دلایل مختلفی دارند اما در مقابل در استان‌هایی مانند تهران، اصفهان و مشهد میزان کم‌خونی کمتر است که این مسأله تا حدی به آگاهی بیشتر مردم و دسترسی به رژیم غذایی متنوع و غنی از آهن برمی‌گردد.
چگونه از کم‌خونی پیشگیری کنیم؟
پیشگیری از کم‌خونی کار سختی نیست و شما می‌توانید با رعایت نکات ساده‌ای از بروز آن جلوگیری کنید.
مصرف غذاهای آهن دار
غذاهایی مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، حبوبات (عدس، نخود و لوبیا)، تخم‌مرغ، مغزها (بادام و گردو) و سبزیجات برگ سبز و تیره (اسفناج و جعفری) منابع خوبی از آهن هستند. جگر هم یکی از منابع غنی برای دریافت آهن و درمان خانگی کم‌خونی است اما باید در خوردن و مصرفش اعتدال را رعایت کرد.
افزایش مصرف ویتامین C
ویتامین C به جذب بهتر آهن کمک می‌کند؛ بنابراین همراه با غذاهای آهن‌دار، مصرف مرکبات (به‌ویژه پرتقال و لیمو)، گوجه‌فرنگی، توت‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای و کیوی را فراموش نکنید.
پرهیز از چای و قهوه بعد از غذا
چای و قهوه حاوی موادی هستند که مانع جذب آهن می‌شوند و بهتر است این نوشیدنی‌ها را حداقل یک‌ساعت بعد از وعده‌های غذایی مصرف کنید.
مصرف مکمل‌های آهن
زنان باردار وافرادمستعد کم‌خونی باید طبق نظر پزشک ازمکمل‌های آهن استفاده کنند. ازاین جهت وزارت بهداشت برای پیشگیری ازکم‌خونی به زنان باردار ودانش‌آموزان دختر قرص‌های آهن دربعضی مناطق کشور به صورت رایگان ارائه می‌دهد.
انجام آزمایش‌های دوره‌ای
برای اطمینان از میزان آهن بدن، انجام آزمایش خون در فواصل زمانی منظم، به‌ویژه برای زنان و کودکان توصیه می‌شود. چرا که تشخیص زودهنگام کم‌خونی می‌تواند از عوارض جدی آن جلوگیری کند. در مجموع کم‌خونی مشکلی شایع اما قابل پیشگیری است که با آگاهی از عوامل خطر، رعایت تغذیه سالم و انجام آزمایش‌های منظم، می‌توان از بروز این بیماری جلوگیری کرد. از این جهت اصلاح برنامه غذایی برای کسانی که دچار کم‌خونی هستند نخستین گام برای درمان محسوب می‌شود. مثلا توصیه می‌شود افراد دچار کم‌خونی از نوشیدنی‌هایی مثل نوشابه، نسکافه، چای و... دوری کنند یا این افراد به هیچ‌وجه وعده غذایی صبحانه را حذف نکنند و حتی صبحانه‌ای مملو از مواد غذایی حاوی آهن داشته باشند. در کشورهای اروپایی و آمریکا، کم‌خونی به‌عنوان یک مشکل مهم بهداشت عمومی در نظر گرفته می‌شود و با سیاست‌های غنی‌سازی مواد غذایی، برنامه‌های مکمل‌یاری، آموزش تغذیه‌ای و آزمایش‌های دوره‌ای از شیوع آن جلوگیری می‌کنند و همین اقدامات باعث می‌شود که میزان کم‌خونی در این کشورها نسبت به بسیاری از کشورهای در حال توسعه کمتر باشد.
دکتر نگار منصوری - پزشک عمومی