چشمه کبالت ۵۷چاه‌پیمایی
چشمه چاه‌پیمایی کبالت ــ57 در ابزارهای چاه‌پیمایی شرکت نفت کاربرد دارد و در سیستم Gas Hold-up برای شناسایی گاز در Casing استفاده می‌شود. انحصار تولید این محصول در اختیار شرکت‌های آلمانی و آمریکایی است. به دلیل نیاز شرکت‌های حفاری به این چشمه درتجهیزات چاه‌پیمایی و نبود آن به‌دلیل تحریم، عملکرد سیستم‌های چاه‌پیمایی با اختلال مواجه شده بود.
لذا متخصصان سازمان انرژی اتمی ایران ابتدا بررسی‌های فنی روی این چشمه‌ها را آغاز کردند و در ادامه با تهیه مدارک از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین تصویربرداری روی نمونه‌های پسمان شده، نقشه‌های کلی چشمه‌ها به‌دست آمد. پس از تولید چشمه‌های با اکتیویته پایین و انجام آزمون‌های کلاس چاه‌پیمایی ISO2919 روی آنها و اخذ مجوزهای لازم، نمونه اولیه تولید و در اختیار شرکت بهره‌بردار قرار گرفت.با انجام این پروژه به‌دلیل وجود ماده اولیه کبالت ــ 57 و دانش فنی نیروی انسانی با قیمت تمام‌شده بسیار پایین امکان‌پذیر شده است. برای آشنایی بیشتر با این دستاورد گفت‌وگویی با مدیر این پروژه داشتیم:
یکی از دستاوردهای صنعت هسته‌ای کشور که روز ملی فناوری هسته‌ای سال جاری «چشمه کبالت چاه‌پیمایی» است. دربار این محصول و ضرورت ساخت آن در کشور بگویید؟
چشمه کبالت چاه‌پیمایی از رادیوایزوتوپ کبالت ــ ۵۷ تولید و کاربرد آن در ابزار چاه‌پیمایی برای شناسایی گاز همراه با سیال است. در گذشته شرکت‌های فعال در حوزه حفاری و چاه‌پیمایی از نمونه‌های خارجی این چشمه استفاده می‌کردند که با توجه به اتمام عمر کاری این چشمه‌ها و عدم واردات آن به‌دلیل تحریم، عملکرد این صنایع با اختلال مواجه شده بود. تولید این چشمه مشکل این صنایع را در این حوزه مرتفع خواهد کرد.
تفاوت چشمه کبالت ــ ۵۷ با چشمه کبالت ــ ۶۰ در چیست؟
تفاوت این‌چشمه‌ها درنحوه تولید،نیمه‌عمر وانرژی پرتوهای گسیلی‌است.چشمه کبالت ــ ۶۰ اغلب درسنجش‌گرهاو سیستم‌های پرتودهی کاربرد دارد اما چشمه کبالت ــ ۵۷ با توجه به انرژی پایین پرتو گسیلی آن، اغلب کاربرد کالیبراسیون دارد.
آیا این محصول اولین چشمه کبالت تولید شده در داخل کشور است و سازمان انرژی اتمی قادر به ساخت سایر منابع پرتوزا مانند کبالت -۶۰ هم هست؟
بله. این محصول اولین چشمه تولید شده از این نمونه در شرکت پارس ایزوتوپ است و خوشبختانه با زیرساخت‌های ایجاد شده، امکان تولید چشمه‌های کبالت -۶۰ و سزیم - ۱۳۷ مورد نیاز سنجش‌گرهای هسته‌ای و چشمه ایریدیم- ۱۹۲درحوزه رادیوگرافی و همچنین چشمه‌های کبالت -۶۰، سزیم - ۱۳۷و ژرمانیوم - ۶۸ درحوزه کالیبراسیون تجهیزات، خصوصا دستگاه‌های تصویربرداری پت‌سی‌تی به صورت انبوه فراهم آمده است.
مراحل تحقیقات، اجرا و تولید این چشمه، چقدر زمان برد و چند نفر در این پروژه فعالیت داشتند؟
مراحل تحقیقات تا تولید نمونه اولیه حدودیک‌سال زمان بردوسه متخصص به صورت مستقیم دراین پروژه فعالیت می‌کردند.
این دستاورد به جز صنعت نفت در چه صنایع دیگری می‌تواند کاربرد داشته باشد و برای پرتودهی محصولات کشاورزی هم می‌توان از آن استفاده کرد؟
کسب دانش فنی تولید این چشمه می‌تواند در تولید چشمه‌های کالیبراسیون کبالت -۵۷ در کالیبره کردن تجهیزات اندازه‌گیری هسته‌ای و شمارنده‌ها استفاده شود و با توجه به انرژی پایین پرتو گسیلی این چشمه، امکان استفاده از آن در سیستم‌های پرتودهی وجود ندارد.
در حال حاضر چه کشورهایی تولیدکننده این چشمه هستند و آیا این محصول قابلیت صادرات هم دارد؟
درحال حاضر کشورهای آمریکا وآلمان تولیدکننده این‌چشمه پرتوزای بسته هستند.صادرات این محصول مستلزم اخذ مجوزهای لازم از مرکز نظام ایمنی هسته‌ای است که در دستور کار شرکت پارس‌ایزوتوپ قرار دارد.
صرفه‌جویی ارزی ناشی از ساخت این چشمه در سال چقدر است؟
با توجه به تحریم این چشمه، اطلاعاتی درخصوص بهای خارجی آن در دسترس نیست اما مهم‌تر از صرفه‌جویی ارزی، در دسترس بودن و سرعت بالای تامین آن برای صنایع است.
یکی از دستاوردهای صنعت هسته‌ای کشور که روز ملی فناوری هسته‌ای سال جاری «چشمه کبالت چاه‌پیمایی» است. دربار این محصول و ضرورت ساخت آن در کشور بگویید؟
چشمه کبالت چاه‌پیمایی از رادیوایزوتوپ کبالت ــ ۵۷ تولید و کاربرد آن در ابزار چاه‌پیمایی برای شناسایی گاز همراه با سیال است. در گذشته شرکت‌های فعال در حوزه حفاری و چاه‌پیمایی از نمونه‌های خارجی این چشمه استفاده می‌کردند که با توجه به اتمام عمر کاری این چشمه‌ها و عدم واردات آن به‌دلیل تحریم، عملکرد این صنایع با اختلال مواجه شده بود. تولید این چشمه مشکل این صنایع را در این حوزه مرتفع خواهد کرد.
تفاوت چشمه کبالت ــ ۵۷ با چشمه کبالت ــ ۶۰ در چیست؟
تفاوت این‌چشمه‌ها درنحوه تولید،نیمه‌عمر وانرژی پرتوهای گسیلی‌است.چشمه کبالت ــ ۶۰ اغلب درسنجش‌گرهاو سیستم‌های پرتودهی کاربرد دارد اما چشمه کبالت ــ ۵۷ با توجه به انرژی پایین پرتو گسیلی آن، اغلب کاربرد کالیبراسیون دارد.
آیا این محصول اولین چشمه کبالت تولید شده در داخل کشور است و سازمان انرژی اتمی قادر به ساخت سایر منابع پرتوزا مانند کبالت -۶۰ هم هست؟
بله. این محصول اولین چشمه تولید شده از این نمونه در شرکت پارس ایزوتوپ است و خوشبختانه با زیرساخت‌های ایجاد شده، امکان تولید چشمه‌های کبالت -۶۰ و سزیم - ۱۳۷ مورد نیاز سنجش‌گرهای هسته‌ای و چشمه ایریدیم- ۱۹۲درحوزه رادیوگرافی و همچنین چشمه‌های کبالت -۶۰، سزیم - ۱۳۷و ژرمانیوم - ۶۸ درحوزه کالیبراسیون تجهیزات، خصوصا دستگاه‌های تصویربرداری پت‌سی‌تی به صورت انبوه فراهم آمده است.
مراحل تحقیقات، اجرا و تولید این چشمه، چقدر زمان برد و چند نفر در این پروژه فعالیت داشتند؟
مراحل تحقیقات تا تولید نمونه اولیه حدودیک‌سال زمان بردوسه متخصص به صورت مستقیم دراین پروژه فعالیت می‌کردند.
این دستاورد به جز صنعت نفت در چه صنایع دیگری می‌تواند کاربرد داشته باشد و برای پرتودهی محصولات کشاورزی هم می‌توان از آن استفاده کرد؟
کسب دانش فنی تولید این چشمه می‌تواند در تولید چشمه‌های کالیبراسیون کبالت -۵۷ در کالیبره کردن تجهیزات اندازه‌گیری هسته‌ای و شمارنده‌ها استفاده شود و با توجه به انرژی پایین پرتو گسیلی این چشمه، امکان استفاده از آن در سیستم‌های پرتودهی وجود ندارد.
در حال حاضر چه کشورهایی تولیدکننده این چشمه هستند و آیا این محصول قابلیت صادرات هم دارد؟
درحال حاضر کشورهای آمریکا وآلمان تولیدکننده این‌چشمه پرتوزای بسته هستند.صادرات این محصول مستلزم اخذ مجوزهای لازم از مرکز نظام ایمنی هسته‌ای است که در دستور کار شرکت پارس‌ایزوتوپ قرار دارد.
صرفه‌جویی ارزی ناشی از ساخت این چشمه در سال چقدر است؟
با توجه به تحریم این چشمه، اطلاعاتی درخصوص بهای خارجی آن در دسترس نیست اما مهم‌تر از صرفه‌جویی ارزی، در دسترس بودن و سرعت بالای تامین آن برای صنایع است.