نگاهی گذرا به کتاب «ایران: روح یک جهان بی‌روح»؛ گفت‌وگوهایی با میشل فوکو
جایگاه اندیشه در جهان معاصر
میشل فوکو، فیلسوف، تاریخ‌دان و نظریه‌پرداز اجتماعی فرانسوی، از برجسته‌ترین متفکران قرن بیستم است که آثار او تأثیر عمیقی بر فلسفه، جامعه‌شناسی، روانشناسی و مطالعات فرهنگی گذاشته است. او بیشتر به دلیل تحلیل‌هایش درباره قدرت، دانش، گفتمان ونهادهایی چون زندان، بیمارستان و مدرسه شناخته می‌شود.
برخلاف بسیاری از فیلسوفان زمان خود، فوکو علاقه‌مند به بررسی تأثیر نهادهای اجتماعی بر شکل‌گیری ذهنیت انسان و محدودیت‌های آزادی فردی بود.
کتاب «ایران: روح یک جهان بی‌روح» مجموعه‌ای از گفت‌وگوها ومصاحبه‌های فوکو است که در آنها به موضوعاتی چون نقش روشنفکران، ماهیت انقلاب‌ها، مفهوم قدرت، استفاده حکومت‌ها ازنهادهای مختلف برای کنترل جامعه پرداخته می‌شود. این کتاب که توسط نیکو سرخوش و افشین جهاندیده ترجمه و نشر نی منتشر کرده، فرصتی ارزشمند برای درک بهتر نگاه فوکو به تحولات سیاسی و اجتماعی است.
شخصیت آرام
می‌گویند فوکو شخصیتی شکننده و آرام داشت. پس از دو سفرش به ایران در شهریور و آبان ۱۳۵۷، نظراتش درباره انقلاب ایران از جهات مختلف مورد انتقاد قرار گرفت. این فشارها چنان بر او تأثیر گذاشت که دیگر حاضر نشد درباره این موضوع صحبت کند.نظرات فوکو درباره انقلاب ایران در آن زمان جنجالی شدند، چرا که برخلاف بسیاری از روشنفکران غربی که انقلاب را صرفا به‌عنوان یک جنبش ضد استبدادی می‌دیدند، او آن را به‌عنوان یک تجربه نوین از مقاومت و تغییر بررسی کرد؛ هرچند بعدها دیدگاهش نسبت به برخی جنبه‌های انقلاب تغییر کرد.
نقش روانپزشکی در سرکوب مخالفان
در یکی از بخش‌های مهم این کتاب، فوکو به بررسی نقش روانپزشکی در سرکوب مخالفان سیاسی می‌پردازد. او توضیح می‌دهد چگونه برخی حکومت‌ها از ابزارهایی چون بیمارستان‌های روانی و مفاهیمی همچون جنون برای خاموش کردن صدای مخالفان خود استفاده می‌کنند. از دید او، دیوانگی نه‌فقط یک پدیده پزشکی بلکه مفهومی ساخته‌شده درون روابط قدرت است. در واقع آنچه در جامعه مدرن به‌عنوان بیماری روانی شناخته می‌شود، اغلب بهانه‌ای برای حذف عناصر نامطلوب سیاسی و اجتماعی است.
اثری الهام‌بخش
نکته مهم دیگر در این کتاب، نگاه فوکو به نقش روشنفکران است. او برخلاف بسیاری از متفکران چپ‌گرای هم‌عصرش، معتقد بود روشنفکران نباید در جایگاه رهبران جامعه قرار بگیرند، بلکه باید پرسشگر و چالش‌گر قدرت باشند. از نظر او، وظیفه روشنفکر، نه تعیین مسیر برای دیگران، بلکه زیر سؤال بردن مفروضات رایج، افشای مناسبات پنهان قدرت و ایجاد امکان‌های تازه برای اندیشیدن است.«ایران: روح یک جهان بی‌روح» نه‌تنها کتابی فلسفی، بلکه اثری الهام‌بخش برای کسانی است که دنبال درک عمیق‌تری از روابط قدرت، کنترل اجتماعی و جایگاه اندیشه در جهان معاصر هستند.
محمدحسن یوسفی - منتقد ادبی
کتاب «ایران: روح یک جهان بی‌روح» مجموعه‌ای از گفت‌وگوها ومصاحبه‌های فوکو است که در آنها به موضوعاتی چون نقش روشنفکران، ماهیت انقلاب‌ها، مفهوم قدرت، استفاده حکومت‌ها ازنهادهای مختلف برای کنترل جامعه پرداخته می‌شود. این کتاب که توسط نیکو سرخوش و افشین جهاندیده ترجمه و نشر نی منتشر کرده، فرصتی ارزشمند برای درک بهتر نگاه فوکو به تحولات سیاسی و اجتماعی است.
شخصیت آرام
می‌گویند فوکو شخصیتی شکننده و آرام داشت. پس از دو سفرش به ایران در شهریور و آبان ۱۳۵۷، نظراتش درباره انقلاب ایران از جهات مختلف مورد انتقاد قرار گرفت. این فشارها چنان بر او تأثیر گذاشت که دیگر حاضر نشد درباره این موضوع صحبت کند.نظرات فوکو درباره انقلاب ایران در آن زمان جنجالی شدند، چرا که برخلاف بسیاری از روشنفکران غربی که انقلاب را صرفا به‌عنوان یک جنبش ضد استبدادی می‌دیدند، او آن را به‌عنوان یک تجربه نوین از مقاومت و تغییر بررسی کرد؛ هرچند بعدها دیدگاهش نسبت به برخی جنبه‌های انقلاب تغییر کرد.
نقش روانپزشکی در سرکوب مخالفان
در یکی از بخش‌های مهم این کتاب، فوکو به بررسی نقش روانپزشکی در سرکوب مخالفان سیاسی می‌پردازد. او توضیح می‌دهد چگونه برخی حکومت‌ها از ابزارهایی چون بیمارستان‌های روانی و مفاهیمی همچون جنون برای خاموش کردن صدای مخالفان خود استفاده می‌کنند. از دید او، دیوانگی نه‌فقط یک پدیده پزشکی بلکه مفهومی ساخته‌شده درون روابط قدرت است. در واقع آنچه در جامعه مدرن به‌عنوان بیماری روانی شناخته می‌شود، اغلب بهانه‌ای برای حذف عناصر نامطلوب سیاسی و اجتماعی است.
اثری الهام‌بخش
نکته مهم دیگر در این کتاب، نگاه فوکو به نقش روشنفکران است. او برخلاف بسیاری از متفکران چپ‌گرای هم‌عصرش، معتقد بود روشنفکران نباید در جایگاه رهبران جامعه قرار بگیرند، بلکه باید پرسشگر و چالش‌گر قدرت باشند. از نظر او، وظیفه روشنفکر، نه تعیین مسیر برای دیگران، بلکه زیر سؤال بردن مفروضات رایج، افشای مناسبات پنهان قدرت و ایجاد امکان‌های تازه برای اندیشیدن است.«ایران: روح یک جهان بی‌روح» نه‌تنها کتابی فلسفی، بلکه اثری الهام‌بخش برای کسانی است که دنبال درک عمیق‌تری از روابط قدرت، کنترل اجتماعی و جایگاه اندیشه در جهان معاصر هستند.
محمدحسن یوسفی - منتقد ادبی