در جست‌وجوی مهاجرت بی‌خطر پرندگان
سفر پرندگان یکی از شگفتی‌های طبیعت است؛ اما در عین حال یکی از شاخص‌های مهم سلامت محیط‌زیست نیز محسوب می‌شود. مهاجرت پرندگان تاثیر فوق‌العاده‌ای بر بیش از یک زیستگاه دارد. این رفتار منحصر به فرد مسئول اتصال اکوسیستم‌های دوردست است.
آنها بذرها را پخش کرده و سبب گرده افشانی گیاهان می‌شوند، تنوع زیستی را تشویق می‌کنند ودر عین حال به کنترل جمعیت حشرات و تامین غذا برای شکارچیان نیز کمک می‌کنند. روز جهانی پرندگان مهاجر کمپینی سالانه برای افزایش آگاهی درباره ضرورت حفاظت از پرندگان مهاجر و زیستگاه‌های آنهاست. در سال ۲۰۲۵، این روز در ۱۰ می(۲۰ اردیبهشت) و ۱۱ اکتبر (۱۹مهر) برگزار می‌شود. هدف اصلی، جلب مشارکت عمومی و همکاری بین‌المللی برای حفاظت از این گونه‌ها و مسیرهای مهاجرتی‌شان است. ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های زمستانی پرندگان مهاجر در غرب آسیا، سالانه میزبان حدود 1.8تا ۲ میلیون پرنده از گونه‌هایی مانند فلامینگو، درنا و اردک‌هاست. با این حال تغییرات اقلیمی و کاهش پهنه‌های تالابی بقای این گونه‌ها را تهدید می‌کند.پژوهش‌های اخیر درباره پرندگان مهاجر، سازگاری‌های شگفت‌انگیز آنها، چالش‌هایی که با آن مواجه‌اند و فناوری‌های نوآورانه‌ای که درک ما از سفرهای‌شان را متحول کرده‌اند را روشن کرده است. این یافته‌ها بر ضرورت ادغام دانش پیشرفته با سیاست‌های حفاظتی جهانی برای حفاظت از پرندگان مهاجر تاکید دارند. با تهدیدات فزاینده‌ای مانند تغییرات اقلیمی، از دست دادن زیستگاه و فعالیت‌های مخرب انسانی، دانشمندان از ابزارهای پیشرفتهای مانند ژنومیک، یادگیری ماشین و رادار برای کسب بینش‌های جدید و اطلاع‌رسانی به استراتژی‌های حفاظتی استفاده می‌کنند. این کار حیاتی است؛ گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که نزدیک به نیمی از گونه‌های مهاجر جهان در حال کاهش‌اند و یک پنجم آنها در معرض خطر انقراض قرار دارند.
تاثیر گرمایش جهانی بر پرندگان مهاجر
در حالی که افزایش دما و رویدادهای شدید آب و هوایی بر زمان اعتدال بهاری تاثیری ندارند، اما بر فصل بهار تاثیر می‌گذارند. بهار اکنون زودتر آغاز می‌شود؛ زیرا هوای گرم‌تر زودتر فرا می‌رسد. این امر منجر به شکوفه دادن زودتر گل‌ها و بیرون آمدن زودتر حشرات و حیوانات از خواب زمستانی می‌شود.پرندگان مهاجر از شروع زودتر بهار به سمت شمال مطلع نیستند. نشانه آنها برای شروع مهاجرت از طولانی شدن روزها ناشی می‌شود. با طولانی‌تر شدن روشنایی روز، تعدادی از تغییرات بدنی در پرندگان مهاجر آغاز می‌شود. تغییر هورمون‌ها بر الگوهای گوارشی تاثیر می‌گذارد تا برای سفر پیش رو حجیم شوند و عضله بسازند. پر ریزی اتفاق می‌افتد تا آنها برای پرواز طولانی خود به مقصد، پرهای کاملا جدیدی داشته باشند.اما در حالی که الگوی کوتاه و بلند شدن روزها در زمین ثابت می‌ماند، محیط‌زیست همچنان در حال تغییر است. این پرندگان مهاجر به خانه بازمی‌گردند و متوجه می‌شوند که اوج دسترسی به حشرات را از دست داده‌اند و غذای کمتری برای خود و جوجه‌های‌شان وجود دارد. این می‌تواند بر همه چیز از تولید مثل گرفته تا سلامت و امید به زندگی تاثیر بگذارد و منجر به تغییر در زمان و مسیر مهاجرت شود. اگر پرندگان شروع به تغییر زمان سفرهای مهاجرتی خود کنند، می‌توانند تعادل ظریف هر اکوسیستمی را که در آن ساکن هستند، بر هم بزنند. به عنوان نمونه مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۵ در تاتارستان نشان داد که ۲۸ گونه از ۳۱ گونه مهاجر به طور متوسط ۱۱ روز زودتر در طول سه دهه گذشته به مقصد رسیده‌اند، که ناشی از گرمایش دماست.
درک بهتر ژنتیک مهاجرت
یکی از پیشرفتهای مهم علمی در ژنتیک مهاجرت است.پژوهش‌های ژنومیک،ژن‌های مرتبط با زمان‌بندی و مسیر مهاجرت را شناسایی کرده‌اند که نشان‌دهنده پیچیدگی این رفتار پلی‌ژنیک است. پژوهش‌های منتشر شده در Annual Reviews نشان می‌دهد که فناوری‌های ژنومیک درک ما از پایه‌های مولکولی رفتار مهاجرتی را عمیق‌تر کرده‌اند. محققان ژن‌ها و بلوک‌های هاپلوتیپی خاصی را شناسایی کرده‌اند که با فنوتیپ‌های مهاجرتی مرتبط هستند؛ مانند بیدسترگ‌ها که نشان می‌دهد چگونه تنوع ژنتیکی بر جهت‌یابی و زمان‌بندی آنها تاثیر می‌گذارد. این مطالعات نشان می‌دهند که مهاجرت یک ویژگی پیچیده و چندژنی است که توسط انتخاب طبیعی شکل گرفته و پیامدهایی برای چگونگی سازگاری پرندگان با محیط‌های در حال تغییر دارد. با این حال تغییرات اقلیمی این موضوع را پیچیده می‌کند؛ زیرا تغییر در نشانه‌های فصلی، رفتارهای مهاجرتی ذاتی را مختل می‌کند و ممکن است تا چندین نسل برای ایجاد سازگاری نیاز باشد.
وقتی فناوری به کمک می‌آید
نوآوری‌های فناورانه پژوهش‌های مهاجرت را متحول کرده‌اند. پروژه رادار BirdCast، به‌روزرسانی‌شده در سال۲۰۲۵، از داده‌های رادار برای نقشه‌برداری بلادرنگ الگوهای مهاجرت شبانه در سراسر آمریکا استفاده می‌کند و دوره‌های اوج مهاجرت و تغییرات منطقه‌ای را نشان می‌دهد. درهمین حال،مدل BirdFlow،منتشرشده درMethods in Ecology and Evolution، داده‌های eBird و ردیابی ماهواره‌ای را ادغام می‌کند تا مسیرهای مهاجرتی خاص گونه‌ها را با دقت بی‌سابقه‌ای پیش‌بینی کند؛ بدون نیاز به برچسب‌های فیزیکی. این ابزارها نه تنها درک ما را بهبود می‌بخشند، بلکه با شناسایی مکان‌های توقف حیاتی، راهکارهای حفاظتی را هدایت می‌کنند.
آیسا اسدی -روزنامه‌نگار
تاثیر گرمایش جهانی بر پرندگان مهاجر
در حالی که افزایش دما و رویدادهای شدید آب و هوایی بر زمان اعتدال بهاری تاثیری ندارند، اما بر فصل بهار تاثیر می‌گذارند. بهار اکنون زودتر آغاز می‌شود؛ زیرا هوای گرم‌تر زودتر فرا می‌رسد. این امر منجر به شکوفه دادن زودتر گل‌ها و بیرون آمدن زودتر حشرات و حیوانات از خواب زمستانی می‌شود.پرندگان مهاجر از شروع زودتر بهار به سمت شمال مطلع نیستند. نشانه آنها برای شروع مهاجرت از طولانی شدن روزها ناشی می‌شود. با طولانی‌تر شدن روشنایی روز، تعدادی از تغییرات بدنی در پرندگان مهاجر آغاز می‌شود. تغییر هورمون‌ها بر الگوهای گوارشی تاثیر می‌گذارد تا برای سفر پیش رو حجیم شوند و عضله بسازند. پر ریزی اتفاق می‌افتد تا آنها برای پرواز طولانی خود به مقصد، پرهای کاملا جدیدی داشته باشند.اما در حالی که الگوی کوتاه و بلند شدن روزها در زمین ثابت می‌ماند، محیط‌زیست همچنان در حال تغییر است. این پرندگان مهاجر به خانه بازمی‌گردند و متوجه می‌شوند که اوج دسترسی به حشرات را از دست داده‌اند و غذای کمتری برای خود و جوجه‌های‌شان وجود دارد. این می‌تواند بر همه چیز از تولید مثل گرفته تا سلامت و امید به زندگی تاثیر بگذارد و منجر به تغییر در زمان و مسیر مهاجرت شود. اگر پرندگان شروع به تغییر زمان سفرهای مهاجرتی خود کنند، می‌توانند تعادل ظریف هر اکوسیستمی را که در آن ساکن هستند، بر هم بزنند. به عنوان نمونه مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۵ در تاتارستان نشان داد که ۲۸ گونه از ۳۱ گونه مهاجر به طور متوسط ۱۱ روز زودتر در طول سه دهه گذشته به مقصد رسیده‌اند، که ناشی از گرمایش دماست.
درک بهتر ژنتیک مهاجرت
یکی از پیشرفتهای مهم علمی در ژنتیک مهاجرت است.پژوهش‌های ژنومیک،ژن‌های مرتبط با زمان‌بندی و مسیر مهاجرت را شناسایی کرده‌اند که نشان‌دهنده پیچیدگی این رفتار پلی‌ژنیک است. پژوهش‌های منتشر شده در Annual Reviews نشان می‌دهد که فناوری‌های ژنومیک درک ما از پایه‌های مولکولی رفتار مهاجرتی را عمیق‌تر کرده‌اند. محققان ژن‌ها و بلوک‌های هاپلوتیپی خاصی را شناسایی کرده‌اند که با فنوتیپ‌های مهاجرتی مرتبط هستند؛ مانند بیدسترگ‌ها که نشان می‌دهد چگونه تنوع ژنتیکی بر جهت‌یابی و زمان‌بندی آنها تاثیر می‌گذارد. این مطالعات نشان می‌دهند که مهاجرت یک ویژگی پیچیده و چندژنی است که توسط انتخاب طبیعی شکل گرفته و پیامدهایی برای چگونگی سازگاری پرندگان با محیط‌های در حال تغییر دارد. با این حال تغییرات اقلیمی این موضوع را پیچیده می‌کند؛ زیرا تغییر در نشانه‌های فصلی، رفتارهای مهاجرتی ذاتی را مختل می‌کند و ممکن است تا چندین نسل برای ایجاد سازگاری نیاز باشد.
وقتی فناوری به کمک می‌آید
نوآوری‌های فناورانه پژوهش‌های مهاجرت را متحول کرده‌اند. پروژه رادار BirdCast، به‌روزرسانی‌شده در سال۲۰۲۵، از داده‌های رادار برای نقشه‌برداری بلادرنگ الگوهای مهاجرت شبانه در سراسر آمریکا استفاده می‌کند و دوره‌های اوج مهاجرت و تغییرات منطقه‌ای را نشان می‌دهد. درهمین حال،مدل BirdFlow،منتشرشده درMethods in Ecology and Evolution، داده‌های eBird و ردیابی ماهواره‌ای را ادغام می‌کند تا مسیرهای مهاجرتی خاص گونه‌ها را با دقت بی‌سابقه‌ای پیش‌بینی کند؛ بدون نیاز به برچسب‌های فیزیکی. این ابزارها نه تنها درک ما را بهبود می‌بخشند، بلکه با شناسایی مکان‌های توقف حیاتی، راهکارهای حفاظتی را هدایت می‌کنند.
آیسا اسدی -روزنامه‌نگار