تعریف مسجد
واژه مسجد در لغت، اسم مکان و به معنای جایگاه سجده و محل عبادت است و در اصطلاح، مسجد عبادتگاه خاص مسلمانان است و این واژه ۲۸ بار در قرآن کریم ذکر شده است.

سیره اهل بیت(ع) در مسجدسازی
در روایات و نصوص پیرامون سیره و برخورد اهل‌بیت(ع) می‌بینیم که آن بزرگواران اهتمام ویژه‌ای به این امر مقدس داشتند، حتی به دست خودشان مسجد می‌ساختند و اصحاب را به این امر ترغیب و تشویق می‌کردند.

پیش‌بینی حضرت علی(ع) در مورد جمکران
یکی از آن مساجدی که به دستور امام زمان(عج) ساخته شده، مسجد مقدس جمکران است که دارای اهمیت و جایگاهی بزرگ در میان مردم بوده و طبق اخبار نقل‌شده، امیر مؤمنان علی(ع) از این مسجد، مکان و جایگاه مقدس آن پیش‌بینی کرده است و شخص امام‌عصر(عج) با بیان جایگاه والای معنوی این سرزمین، شیعیان را به حضور در آنجا و عزیز داشتن آن امر فرمودند. محمد بن محمد بن هاشم حسینی‌رضوی، کتاب ارزشمندی در پیرامون فضیلت شهر در سال ۱۱۷۹‌هـ   تألیف کرده است و در این کتاب خبری از وجود مقدس علی(ع) در رابطه با مسجد جمکران خطاب به فرزند یمانی آورده که ما خلاصه آن حدیث را در اینجا می‌آوریم و شیخ صدوق در کتاب مونس الحزین از علی(ع) نقل می‌کند که فرمود: «ای پسر یمانی، در اول ظهور خروج نماید قائم آل‌محمد(عج) از شهری که آن را قم می‌گویند و مردم را دعوت کند به حق و همه خلایق از شرق و غرب به آن شهر قصد کنند و اسلام تازه گردد... که کوه سفید به نزدیک دهی کهن در جنب مسجد است و قصری کهن که قصر مجوس است و آن را جمکران خوانند که از زیر یک مناره آن مسجد بیرون آید.  پس طبق این حدیث حضرت علی(ع) وجود چنین محلی را در قم و بنای مسجدی در آن را پیش‌بینی کرده است.

تاریخچه مسجد
مسجد مقدس جمکران، روز هفدهم رمضان ۳۷۳هجری به فرمان حضرت بقیه‌‌الله (ارواحنا‌فداه)، در کنار روستای جمکران تاسیس شد، تاریخچه‌ آن (به طوری که در این نوشتار به تفصیل آمده) به دست شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ هجری) در کتاب مونس‌الحزین بیان گردیده و کیفیت نماز تحیت و نماز استغاثه به حضرت بقیه‌‌الله(عج) در ضمن آن آمده است.آنچه مسلم است، این‌که مسجد جمکران بیش از 1000 سال پیش به فرمان حضرت بقیه‌‌الله(عج) در بیداری، (نه در خواب) تاسیس گردید و در طول قرون و اعصار، پناهگاه شیعیان و پایگاه منتظران و تجلی‌گاه حضرت صاحب‌الزمان(ع) بوده است. علامه‌ بزرگوار، میرزا حسین نوری، (متوفّای ۱۳۲۰ هجری) در کتاب ارزشمند نجم‌الثاقب‌ (که به فرمان میرزای بزرگ، آن را تالیف کرد و میرزای شیرازی، ‌در تقریظ خود، از آن ستایش فراوان کرد، نوشته: برای تصحیح عقیده‌ خود، ‌به این کتاب‌ مراجعه کنند تا از لمعانِ انوار هدایتش، به سر منزل یقین و ایمان برسند.) تاریخچه‌ تاسیس مسجد مقدس جمکران به شرح زیر آورده شده است.
شیخ فاضل، حسن بن محمّد بن حسن قمی، معاصر شیخ صدوق، در کتاب تاریخ قم از کتابِ مونس‌الحزین فی معرفة الحقّ و الیقین (از تالیفات شیخ صدوق) بنای مسجد جمکران را به این عبارت نقل کرده است.

ملاقات حسن بن مثله با امام
شیخ عفیف صالح حسن بن مُثله‌ جمکرانی می‌گوید: شب سه‌شنبه، هفدهم ماه مبارک رمضان ۳۷۳ هجری، در سرای خود خفته بودم که جماعتی به درِ سرای من آمدند، نصفی از شب گذشته بود، مرا بیدار کردند و گفتند: «برخیز و امر امام محمّد مهدی صاحب‌الزمان(عج)، را اجابت کن که تو را می‌خواند.»
حسن بن مثله می‌گوید: «من، برخاستم و آماده شدم»، چون به درِ سرای رسیدم، جماعتی از بزرگان را دیدم، سلام کردم، جواب دادند و خوشامد گفتند و مرا به آن جایگاه که اکنون مسجد (جمکران) است، آوردند.»
چون نیک نگاه کردم، دیدم تختی نهاده و فرشی نیکو بر آن تخت گسترده و بالش‌های نیکو نهاده و جوانی 30‌ساله، بر روی تخت، بر چهار بالش، تکیه کرده، پیرمردی در مقابل او نشسته، کتابی در دست گرفته، بر آن جوان می‌خواند.
بیش از 60 مرد که برخی جامه‌ سفید و برخی جامه‌ سبز بر تن داشتند، بر گرد او روی زمین نماز می‌خواندند.

گرفتن زمین از حسن بن مسلم
آن پیرمرد که حضرت خضر(ع) بود، مرا نشاند و حضرت امام(عج) مرا به نام خود خواند و فرمود: «برو به حسن بن مسلم بگو: «تو، چند سال است که این زمین را عمارت می‌کنی و ما خراب می‌کنیم، پنج سال زراعت کردی و امسال دیگرباره شروع کردی، ‌عمارت می‌کنی، رخصت نیست که تو دیگر در این زمین زراعت کنی، ‌باید هرچه از این زمین منفعت برده‌ای، برگردانی تا در این موضع مسجد بنا کنند.»