این موضوعی است که دکتر آمیتیس رمضانی، دبیر انجمن متخصصین عفونی کشورو مدیر گروه تحقیقات بالینی انستیتو پاستور بر آن تأکید دارد. او درگفت‌وگو با جام‌جم به بیان راه‌های مراقبت وحفاظت از جسم و جان‌مان در این روزهای آلوده می‌پردازد. 

حرف ازآلودگی هوا که می‌شود، همه نگاه‌ها به سمت بیماری‌های تنفسی می‌رود؛ این موضوع چقدر به حقیقت هوای آلوده نزدیک است؟
واقعیت این است که آلودگی هوا می‌تواند انواع و اقسام بیماری‌ها را ایجاد کند و فهرست بلندی از بیماری‌ها را به همراه داشته باشد؛ از بیماری‌های قلبی ــ عروقی، سرطان، بیماری‌های گوارشی، کلیوی و کبدی گرفته تا آسم و مشکلات پوستی، که همواره ممکن است فرد با چالش‌های جدی دچار سازد. اما آنچه مشخص است این است که یکی از بیماری‌هایی که آلودگی هوا به‌طور خیلی جدی درآن نقش دارد بیماری‌های عفونی وهدف‌قراردادن سیستم تنفسی است. چرا؟ به‌دلیل این‌که محیط آلوده می‌تواند باعث ایجاد رادیکال‌های آزاد به‌خصوص در بافت ریه شود؛ رادیکال‌هایی که به طور اختصاصی به سیستم تنفسی آسیب می‌زنند.

منظور از سیستم تنفسی چیست؟
سیستم تنفسی از مجاری بینی شروع می‌شود و تا آخرین قسمت‌های بافت ریه ادامه دارد و می‌تواند همه اجزای را تحت تاثیر قرار دهد.

و آلودگی هوا چطور می‌تواند این سیستم را تحت تاثیر قرار دهد؟
آلودگی هوا باعث می‌شود که مقاومت در مقابل عوامل عفونی، ویروسی و باکتریایی کاهش پیدا کند. درواقع آن عوامل دفاعی که در برابر ورود میکروب‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها مقابله می‌کردند، حالا مقاومت‌شان کم شده و بدن فرد را مستعد عفونت‌هایی می‌کند که در بافت ریه رخ خواهد داد. 

آیا همه‌چیز به همین‌جا ختم می‌شود؟
البته که نه! این آلودگی‌ها به جریان خون وارد می‌شوند و به سایر اعضای بدن می‌روند و آسیب‌های دیگری را نیز به آنها وارد می‌کنند. در واقع، درست است که مسیر اصلی و هدف رادیکال‌های آزاد بافت ریه و سیستم تنفسی است، اما موضوع آن‌قدر گسترده است که می‌تواند سایر اعضای بدن را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
 
فارغ از این‌که انتظار هوای پاک، حق مسلمی برای افراد جامعه است، اما در شرایط فعلی، ما چطور می‌توانیم از خودمان مراقبت کنیم؟
برای اولین قدم و شاید اساسی‌ترین قدم، بهتر است تا آنجا که می‌توانیم و برایمان ممکن و مقدور است، در خانه بمانیم و کمتر در مواجهه با آلودگی هوا قرار بگیریم. از طرف دیگر، در و پنجره‌های خانه را درزگیری کنیم و اجازه ورود هوای آلوده به خانه را ندهیم. وجود دستگاه تصفیه هوا هم می‌تواند به بهبود شرایط داخل خانه کمک کند و درصد بالایی از آلودگی هوا را از محیط حذف کند. 

و اگر مجبور به حضور در محیط باز و اجتماع باشیم چطور؟
در چنین شرایطی، استفاده از ماسک می‌تواند عوامل آلوده‌کننده را به مقدار زیادی فیلتر و حذف کند. 
 
یکی از موضوعاتی مطرح در همه‌گیری کرونا این بود که استفاده مداوم از ماسک هم می‌تواند تهدیدکننده سلامت باشد. این موضوع راجع به زمان فعلی و آلودگی هوا صدق نمی‌کند؟
در زمان کرونا، موضوع کمبود اکسیژن به‌خصوص در رابطه با استفاده مداوم و مکرر از ماسک مطرح شد. این ماسک نه‌تنها در فضای باز، بلکه در مکان‌های بسته‌ای مانند دانشگاه‌ها و محیط‌های کاری نیز استفاده می‌شد و حتی در صورت حضور فرد بیمار در خانه، سایر اعضای خانواده نیز از ماسک استفاده می‌کردند. اما اکنون وضعیت چگونه است؟ درحال‌حاضر، در فضای باز اکسیژن کافی وجود ندارد و آنچه هست، آلودگی است. در این شرایط، ماسک به‌عنوان یک فیلتر عمل می‌کند و دیگر نگرانی بابت کمبود اکسیژن و تهدید سلامتی فرد وجود ندارد.

و توصیه‌های مرسوم تغذیه‌ای راجع به آلودگی هوا چطور؟ 
آنچه که شاید در میان توصیه‌های همیشگی برای مقابله با آلودگی هوا ممکن است نادیده گرفته شود، نوشیدن آب و مصرف بالای مایعات است. درواقع مشکل اصلی در آلاینده‌ها این است که باعث حضور رادیکال‌های آزاد در بافت ریه می‌شوند و بدیهی است که هرچه مایعات، به‌خصوص آب بیشتری مصرف کنیم، آلاینده‌های بیشتری دفع و از بدن حذف می‌شوند. به موازات مصرف بالای آب، مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه، به‌ویژه میوه‌هایی که دارای ویتامین‌های C و E هستند، به‌شدت توصیه می‌شود. این محصولات به تقویت سیستم ایمنی کمک کرده و مانع از التهاب می‌شوند. آلودگی هوا به‌دلیل ایجاد التهاب، یکی از علل اصلی آسیب به سلامت است و کاهش التهاب می‌تواند به کاهش آسیب‌ها نیز منجر شود. این ویتامین‌ها به‌طور مؤثری در کاهش التهاب کمک می‌کنند و در شرایط حاد، استفاده از قرص‌های حاوی این ویتامین‌ها، ازجمله نوع جوشان آنها نیز می‌تواند مفید باشد. همچنین، چای سبز، عسل و شیر نیز می‌توانند در پاک‌سازی توکسین‌ها و سموم مفید واقع شوند. 

اما برخی‌ها از تاثیرات مثبت زردچوبه در رفع اثرات آلودگی هوا هم می‌گویند. این موضوع درست است؟
 زردچوبه هم یکی از موادی است که اثر آنتی‌اکسیدان و ضدالتهابی بالایی دارد.چنان‌که در تحقیقات تازه گفته می‌شود زردچوبه، سیستم ایمنی را تقویت می‌کند و جلوی سرطان و التهاب را می‌گیرد.

اما یکی از مسائلی که می‌تواند آسیب آلودگی هوا را بیشتر کند، اثراتی است که گاهی در لحظه خودشان را نشان نمی‌دهند و به نظر بی‌خطر جلوه می‌کنند، درحالی‌که در درازمدت، دردسرساز خواهند بود. 
 دقیقا همین‌طور است، چراکه ما وقتی از عوارض آلودگی هوا می‌گوییم، یعنی از دو دسته عارضه صحبت می‌کنیم: عارضه‌های کوتاه‌مدت و درازمدت. بدیهی است که یک بیماری خطرناک مانند سرطان، یک‌روزه ایجاد نمی‌شود و نادیده‌گرفتن روش‌های محافظتی از بدن در برابر آلاینده‌ها می‌تواند درسال‌های بعدخودش را نشان دهد.اما برخی عارضه‌ها کوتاه‌مدت هستند؛ عوارضی مانند سوزش چشم و گلو،مشکل پوستی، سردرد شدید، بی‌حالی و خستگی و کم‌شدن فعالیت آن دسته آسیب‌هایی هستند که خودشان را در لحظه نشان می‌دهند. به‌طورکلی درباره عوارض آلودگی هوا، باید این موضوع را در نظر داشته باشیم که گاهی به‌عنوان ایجادکننده و گاهی به عنوان تشدیدکننده عمل می‌کند؛ یعنی هم می‌تواند در فردی آسم را به وجود بیاورد و هم آسم او رابه مرحله حمله برساند.در هر دو حالت، لازم است که با مراقبت‌های توصیه‌شده، خودمان را در برابر این مسأله ایمن کنیم.

نرگس خانعلی‌زاده - گروه جامعه