نگاهی گذرا به کتاب «خیالپردازان عکاسی» نوشته «ماری وارتر مارین»
چرا نامی از عکاسان بزرگ ایرانی نیست؟!
کتاب«خیالپردازان عکاسی» را ماری وارتر مارین،پرفسور دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه سیراکیوس نیویورک نوشته و دکتر مهدی نوریمقدم آن را به فارسی برگردانده است.
مترجم در مقدمهای که برای کتاب نوشته، آورده است: درمیان عوامل مختلف مؤثر در آفرینش یک اثر هنری، بیتردید هنرمند مهمترین عامل بهشمار میآید. نحوه درک هنرمندازواقعیت شخصیت پیشزمینههای فکری و اعتقادی نوع نگرش وی به جهان و شیوه یا تکنیکی که او برای مصور یا محسوس کردن واقعیت در اثر خود انتخاب میکند، همگی در آفرینش اثر بهطور مستقیم یا غیرمستقیم مؤثر هستند. حذف هریک از این گزینهها در روند تحلیل یک اثر، باعث دور شدن آن از حصول به واقعیت آفرینش اثر خواهد شد. هنرمند عکاس بهصورت خودآگاه یا ناخودآگاه با تکیه بر تجربههای زیسته یا تخیل خود بهدنبال ایجاد عکسی است که یا انعکاسی از آن تجربه باشد یا تصویری از آن تخیل. بیشک وی در این راه باید موانع بسیاری را پشت سر گذاشته و بر همه آنها فائق آید که قطعا همین امر زندگی او را تحتالشعاع خود قرار میدهد؛ بنابراین زندگی هنرمند عکاس مانند دیگر هنرمندان رشتههای مختلف هنری با زندگی دیگر انسانها متفاوت میشود. همین تفاوت سبب شده تا برخی از منتقدان یا حتی مردم عادی هنرمندان را تافته جدا بافته یا برجعاجنشین لقب دهند، غافل از اینکه جماعت هنرمند بهویژه عکاسان خیلی بیشتر از دیگر انسانها در بطن جامعه زندگی میکنند و از آرزوها، باورها، دردها و زخمهای آن باخبر هستند. پس چه بهتر که زندگی شخصی و هنری شاغلان در حوزه هنر و در اینجا اختصاصا عکاسها به رشته تحریر درآمده و نگاشته شود تا مردم با حقیقت زیست هنرمندانه آنها آشنا شده و بیش از پیش آنها را از خود دانسته و بپذیرند. از سوی دیگر مطالعه زندگی عکاسان معروف و شناخته شده به دیگر هنرمندان عکاس و همچنین علاقهمندان به عکاسی این امکان را میدهد تا ضمن آشنایی با فراز و نشیبها، شکستها و پیروزیها و نتایج بهدست آمده از سالها اشتغال ایشان به هنر عکاسی، تواناییهای خود را محکزده، آگاهانهتر در این راه قدم بردارند.پس از کتاب «صد مفهومی که عکاسی را تغییر داد» به قلم همین نویسنده، این دومین کتابی است که انتشارات چاو در مسیر آشنایی هر چه بیشتر علاقهمندان و خوانندگان محترم به عکاسی به زیور طبع میآراید. بیشک این کتاب نخستین کتابی نیست که به شرح زندگی شخصی وحرفهای هنرمندان بزرگ عکاسی نگاشته وترجمه شده اما آنچه آن را ازدیگر کتابها برجسته میکند، نوع نگاه آزاد و دور از داوریهای سلیقهای و غیرعلمی نویسنده کتاب به زندگی و آثار عکاسان بزرگ است.طیف 75عکاسی که نویسنده دراین کتاب به زندگی وآثارآنهاپرداخته به آن میزان وسیع است که دریکسوی آن پیشگامان عکاسی همچون«اُژن اتژه»و«آلفرد استایگلیتز» و در سوی دیگر «سانتو موفوکنگ» و «لیو ژنگ» قرار گرفتهاند. این خود نشان ازتنوع و گستردگی دید نویسنده به انواع رویکردها و نحلههای عکاسی از قدیم تا معاصر دارد. نویسنده کتاب خانم «ماری وارنر مارین» سعی کرده تا براساس نگاهی بیطرف، عکاسان برجستهای را که بهطور مستقیم یا غیرمستقیم در پیشرفت هنر عکاسی نقش و تأثیر داشتهاند به خواننده خود معرفی کند. تنوع هنرمندان ذکر شده در این کتاب به میزانی است که در میان آنها هم با زندگی عکاسان معروف و شناخته شده آشنا میشویم وهم ازشرح حال عکاسانی آگاه میشویم که به شیوهای بسیار شخصی و به دور از رویکردهای مهم عکاسی به فعالیت و ذوقآزمایی در این هنر پرداختهاند. آنچه با مطالعه این کتاب باعث تعجب هر هنرمند و علاقهمند به هنر عکاسی میشود،جای خالی شرححال عکاسان ایرانی درمیان این 75عکاس است؛ اینکه چرا خانم مارین بهعنوان استاد تمام رشته عکاسی دانشگاه سیراکیوس آمریکا، از ذکر نام و فعالیتهای هنری عکاسان بزرگ ایرانی همچون «عباس عطار»، «کاوه گلستان»،«آلفرد یعقوبزاده»،«علی فریدونی»، «بهمن جلالی»،«سعید جانبزرگی»، «سعید صادقی» و بسیاری دیگر چشمپوشی کرده، سؤال مهمی است که بیشک در ذهن خواننده این کتاب متبادر میشود.حداقل طی پنج دهه گذشته آثار این بزرگان عکاسی و دیگر هنرمندان همرشته آنها در ایران، نه تنها نگاه هنردوستان ایرانی را به خود جلب کرده، بلکه باعث تحسین منتقدان بزرگ غربی نیزشده است؛تاجایی که بدون اغراق میتوان گفت،گوی سبقت راازبسیاری ازهمپیشگان غیرایرانی خود ربودهاند. حال چرا خانم مارین بدون ارائه هیچ توضیحی در متن کتاب، از شرح حال و آثار چند عکاس گمنام و غیرمؤثر آفریقایی و آسیایی چشمپوشی نکرده ولی نامی از عکاسان بزرگ و تأثیرگذار ایرانی نبرده است سؤالی است که ذهن خواننده این کتاب را به خود مشغول خواهد داشت. با وجود این به دور از اغراق میتوان گفت که کتاب حاضر در کنار کتاب صد مفهومی که عکاسی را تغییر داد به سبب عمق و وسعت مطالب ارائه شده در آن، بهزودی جایگاهی معتبر و برجسته در میان کتابهای مرجع دانشگاهی و دیگر کشورهای فارسیزبان باز خواهد کرد.