نوآوری در قرائت قرآن
پس ازگذشت بیش ازیک‌سال از آغاز پروژه مهم وزیربنایی تولید تایتل‌های آیات قرآن‌کریم با کیفیت ۴k در شبکه قرآن و معارف سیما، با تلاش همکاران تولید و فنی و گروه تلاوت و نغمات دینی شبکه و همکاری تخصصی مرکز طبع و نشر قرآن‌کریم، این پروژه به‌تازگی پایان‌یافت و آماده ارائه واستفاده دربخش‌های مختلف رسانه‌ملی همچون معاونت‌های سیما، استان‌ها و برون‌مرزی است.
در گزارش پیش‌رو، روند این تحول را بررسی کردیم.
آغاز یک پروژه
انگیزه آغاز تولید این پروژه در شبکه قرآن و معارف سیما زمانی ایجاد شد که اشکالات تخصصی و فنی اعم از قاعده‌مند نبودن گرافیک آیات، اعراب‌گذاری پیچیده و ترجمه‌های غامض در تایتل‌های درج‌شده آیات قرآن‌کریم، به بروز انتقادات بینندگان متدین رسانه‌ملی منجر شده بود، زیرا درج تایتل‌های آیات قرآن‌کریم با روش اسکن و تقطیع آیات منطبق بر رسم‌الخط‌های مختلف با کیفیت پایین (به‌صورت SD) و در قاب ۷۲۰ در ۵۷۶ صورت می‌گرفت؛ لذا شبکه قرآن و معارف سیما با برگزاری جلسات مختلف کارشناسی و تخصصی، ارائه یک نسخه عالی و با کیفیت بالا از صفحات نورانی کلام‌ا... مجید را دردستورکار خود قرار داد و گروه تولید این پروژه با رعایت کلیه استاندارد‌ها و اصول فنی و تخصصی از تولید تصویر HD جلوتر رفته و به تولید تصاویری با کیفیت ۴k روی‌آورد.
عبور از چالش‌ها
اولین چالش در روند اجرای پروژه تولید تایتل‌های قرآنی با کیفیت ۴k، چگونگی نمایش رسم‌الخط متن عربی و ترجمه این اثر قرآنی بود.«عثمان طه» رسم‌الخط مرسوم مورد استفاده در چاپ نسخ قرآن مجید است، اما وجود اعراب‌های زیاد در این رسم‌الخط، قرائت روان آیات کلام‌ا... را برای فارسی‌زبانان مشکل می‌کند، پس مرکز طبع و نشر قرآن‌کریم فایل یک نوع رسم‌الخط با اعراب کم (دارای ویژگی‌های متعدد برای خوانش راحت‌تر) را به‌صورت فونت در اختیار شبکه قرآن و معارف سیما قرار داد.
فونت فارسی نیز فونت «ایرانسنس» است که کاملا براساس قواعد دستورزبان و نگارش فارسی، خوانا، با فاصله‌گذاری مناسب و کلمات سرهم و جدا است، یعنی تمامی فاصله‌ها و نیم‌فاصله‌ها، علامات و ... رعایت شده و یک نسخه کاملا به‌روز است.قابل ذکر است برای پیشگیری از مواجهه با مسائل حقوقی و حق کپی‌رایت، این فونت فارسی به‌صورت اختصاصی برای صداوسیما خریداری شده است.
در ادامه مسیر
پس از برگزاری جلسات با مرکز طبع و نشر قرآن‌کریم، تصمیم بر آن شد که جمعی از خبرگان قرآنی این شورا با استفاده از ترجمه‌های موجود علمای بنام، یک ترجمه کوتاه‌تر و مورد تایید در اختیار شبکه قرآن و معارف سیما قرار دهند.
سپس کار با ترجمه و رسم‌الخط مصوب مرکز طبع و نشر قرآن‌کریم کلید خورد.
چالش دیگر، انتخاب رنگ متون مناسب بود که امکان استفاده در اکثر کار‌ها را داشته باشد، که در نهایت رنگ متن عربی «سفید با استروک مشکی» و رنگ متن فارسی «زرد با استروک مشکی» برای این اثر قرار داده شد که هر برنامه تلویزیونی با توجه به اقتضای کار خود می‌تواند از روی نسخه لایه باز این اثر، رنگ فونت‌ها را تغییر دهد.
در قدم بعدی، با توجه به این‌که سعی بر آن بوده است که این اثر برای تمام قسمت‌های پخش رسانه‌ملی کاربردی باشد، باید کیفیت بصری و قابلیت بزرگ‌نمایی در ابعاد دلخواه بدون افت کیفیت مد نظر قرار می‌گرفت.
پس این کار در نرم‌افزار Adobe InDesign به‌صورت Bitmap با فرمت (۴k) UHD در ابعاد ۲۱۶۰ در ۳۸۴۰ طراحی شده است که این ویژگی سبب می‌شود تا آیات در ابعاد دلخواه بدون افت کیفیت بزرگ‌تر شده و در سایر امور گرافیکی ازجمله چاپ بنر و پوستر نیز مورد استفاده قرار گیرد.
برای سهولت بیشتر نیز از نرم‌افزار Adobe InDesign یک خروجی به‌صورت PNG برای استفاده تدوینگران و پخش خروجی گرفته شده است.
همچنین این خروجی برای استفاده در برنامه‌های زنده، پس از بررسی تجهیزات گرافیکی استودیو‌های مختلف پخش شبکه‌های سیما، روی CGهای Hitech با موفقیت تست و مورد استفاده قرار گرفت، به‌طوری‌که خروجی به‌صورت آلفا و بدون نیاز به برش تصویر با کیفیت عالی و بدون مشکل در مانیتور خروجی مشاهده شد.
البته این نکته قابل تاکید است که متون عربی و فارسی در نرم‌افزار Adobe InDesign به‌صورت فونت بوده و به‌راحتی قابل تغییرند.
از سوی دیگر، در این کارمبنا بر تولید فایل‌های تک‌خط در دوفونت عربی وفارسی قرار گرفته است تاباتغییر صفحات، گرافیک کار تغییر نکرده و کیفیت در همه فایل‌ها حفظ شود؛ پس پروژه با چالش تقطیع آیات بلند و ترجمه‌های طولانی روبه‌رو شد.
نظارت دقیق و علمی
اجرای تقطیع با نظارت کارشناسان گروه تلاوت شبکه قرآن و معارف سیما انجام شد تا با رعایت کامل قوانین قرآنی و ارائه ترجمه صحیح، از دوخطه شدن فایل‌ها جلوگیری کنیم.
تقطیع آیه‌های بلند و ترجمه‌های طولانی طبق قواعد وقف به گونه‌ای است که همگی در یک خط جا شوند و حتی یک فایل دوخطه نیز وجود ندارد.
در خصوص اجرا و پخش فنی صحیح این اثر در صفحات نمایشگر نیز راهکاری اندیشه شد؛ چراکه گاهی در برخی تولیدات رسانه معضل همپوشانی تایتل‌های پخش و تولیدکننده در تصاویر مشاهده می‌شود، که برای حل این موضوع، در صفحه‌بندی کار با پخش به محدوده‌ای امن رسیدیم.
محل قرارگیری تایتل‌ها به‌صورت پیش‌فرض در منطقه امن صفحه و بالاتر از تایتل‌های پخش قرار گرفته که قابل تغییر نیز هست.
در پایان پس از بررسی و بازبینی تمامی فایل‌ها توسط کارشناس گروه تلاوت و نغمات دینی شبکه قرآن و معارف سیما، پروژه نهایی در دو پوشه مجزا که در یکی آیات به‌صورت جزء به جزء به ترتیب و شماره منحصر‌به‌فرد و دیگری آیات به‌صورت سوره به سوره با شماره‌گذاری آیات منطبق با شماره‌های موجود در قرآن‌کریم دسته‌بندی و برای بهره‌برداری آماده شد.
آغاز یک پروژه
انگیزه آغاز تولید این پروژه در شبکه قرآن و معارف سیما زمانی ایجاد شد که اشکالات تخصصی و فنی اعم از قاعده‌مند نبودن گرافیک آیات، اعراب‌گذاری پیچیده و ترجمه‌های غامض در تایتل‌های درج‌شده آیات قرآن‌کریم، به بروز انتقادات بینندگان متدین رسانه‌ملی منجر شده بود، زیرا درج تایتل‌های آیات قرآن‌کریم با روش اسکن و تقطیع آیات منطبق بر رسم‌الخط‌های مختلف با کیفیت پایین (به‌صورت SD) و در قاب ۷۲۰ در ۵۷۶ صورت می‌گرفت؛ لذا شبکه قرآن و معارف سیما با برگزاری جلسات مختلف کارشناسی و تخصصی، ارائه یک نسخه عالی و با کیفیت بالا از صفحات نورانی کلام‌ا... مجید را دردستورکار خود قرار داد و گروه تولید این پروژه با رعایت کلیه استاندارد‌ها و اصول فنی و تخصصی از تولید تصویر HD جلوتر رفته و به تولید تصاویری با کیفیت ۴k روی‌آورد.
عبور از چالش‌ها
اولین چالش در روند اجرای پروژه تولید تایتل‌های قرآنی با کیفیت ۴k، چگونگی نمایش رسم‌الخط متن عربی و ترجمه این اثر قرآنی بود.«عثمان طه» رسم‌الخط مرسوم مورد استفاده در چاپ نسخ قرآن مجید است، اما وجود اعراب‌های زیاد در این رسم‌الخط، قرائت روان آیات کلام‌ا... را برای فارسی‌زبانان مشکل می‌کند، پس مرکز طبع و نشر قرآن‌کریم فایل یک نوع رسم‌الخط با اعراب کم (دارای ویژگی‌های متعدد برای خوانش راحت‌تر) را به‌صورت فونت در اختیار شبکه قرآن و معارف سیما قرار داد.
فونت فارسی نیز فونت «ایرانسنس» است که کاملا براساس قواعد دستورزبان و نگارش فارسی، خوانا، با فاصله‌گذاری مناسب و کلمات سرهم و جدا است، یعنی تمامی فاصله‌ها و نیم‌فاصله‌ها، علامات و ... رعایت شده و یک نسخه کاملا به‌روز است.قابل ذکر است برای پیشگیری از مواجهه با مسائل حقوقی و حق کپی‌رایت، این فونت فارسی به‌صورت اختصاصی برای صداوسیما خریداری شده است.
در ادامه مسیر
پس از برگزاری جلسات با مرکز طبع و نشر قرآن‌کریم، تصمیم بر آن شد که جمعی از خبرگان قرآنی این شورا با استفاده از ترجمه‌های موجود علمای بنام، یک ترجمه کوتاه‌تر و مورد تایید در اختیار شبکه قرآن و معارف سیما قرار دهند.
سپس کار با ترجمه و رسم‌الخط مصوب مرکز طبع و نشر قرآن‌کریم کلید خورد.
چالش دیگر، انتخاب رنگ متون مناسب بود که امکان استفاده در اکثر کار‌ها را داشته باشد، که در نهایت رنگ متن عربی «سفید با استروک مشکی» و رنگ متن فارسی «زرد با استروک مشکی» برای این اثر قرار داده شد که هر برنامه تلویزیونی با توجه به اقتضای کار خود می‌تواند از روی نسخه لایه باز این اثر، رنگ فونت‌ها را تغییر دهد.
در قدم بعدی، با توجه به این‌که سعی بر آن بوده است که این اثر برای تمام قسمت‌های پخش رسانه‌ملی کاربردی باشد، باید کیفیت بصری و قابلیت بزرگ‌نمایی در ابعاد دلخواه بدون افت کیفیت مد نظر قرار می‌گرفت.
پس این کار در نرم‌افزار Adobe InDesign به‌صورت Bitmap با فرمت (۴k) UHD در ابعاد ۲۱۶۰ در ۳۸۴۰ طراحی شده است که این ویژگی سبب می‌شود تا آیات در ابعاد دلخواه بدون افت کیفیت بزرگ‌تر شده و در سایر امور گرافیکی ازجمله چاپ بنر و پوستر نیز مورد استفاده قرار گیرد.
برای سهولت بیشتر نیز از نرم‌افزار Adobe InDesign یک خروجی به‌صورت PNG برای استفاده تدوینگران و پخش خروجی گرفته شده است.
همچنین این خروجی برای استفاده در برنامه‌های زنده، پس از بررسی تجهیزات گرافیکی استودیو‌های مختلف پخش شبکه‌های سیما، روی CGهای Hitech با موفقیت تست و مورد استفاده قرار گرفت، به‌طوری‌که خروجی به‌صورت آلفا و بدون نیاز به برش تصویر با کیفیت عالی و بدون مشکل در مانیتور خروجی مشاهده شد.
البته این نکته قابل تاکید است که متون عربی و فارسی در نرم‌افزار Adobe InDesign به‌صورت فونت بوده و به‌راحتی قابل تغییرند.
از سوی دیگر، در این کارمبنا بر تولید فایل‌های تک‌خط در دوفونت عربی وفارسی قرار گرفته است تاباتغییر صفحات، گرافیک کار تغییر نکرده و کیفیت در همه فایل‌ها حفظ شود؛ پس پروژه با چالش تقطیع آیات بلند و ترجمه‌های طولانی روبه‌رو شد.
نظارت دقیق و علمی
اجرای تقطیع با نظارت کارشناسان گروه تلاوت شبکه قرآن و معارف سیما انجام شد تا با رعایت کامل قوانین قرآنی و ارائه ترجمه صحیح، از دوخطه شدن فایل‌ها جلوگیری کنیم.
تقطیع آیه‌های بلند و ترجمه‌های طولانی طبق قواعد وقف به گونه‌ای است که همگی در یک خط جا شوند و حتی یک فایل دوخطه نیز وجود ندارد.
در خصوص اجرا و پخش فنی صحیح این اثر در صفحات نمایشگر نیز راهکاری اندیشه شد؛ چراکه گاهی در برخی تولیدات رسانه معضل همپوشانی تایتل‌های پخش و تولیدکننده در تصاویر مشاهده می‌شود، که برای حل این موضوع، در صفحه‌بندی کار با پخش به محدوده‌ای امن رسیدیم.
محل قرارگیری تایتل‌ها به‌صورت پیش‌فرض در منطقه امن صفحه و بالاتر از تایتل‌های پخش قرار گرفته که قابل تغییر نیز هست.
در پایان پس از بررسی و بازبینی تمامی فایل‌ها توسط کارشناس گروه تلاوت و نغمات دینی شبکه قرآن و معارف سیما، پروژه نهایی در دو پوشه مجزا که در یکی آیات به‌صورت جزء به جزء به ترتیب و شماره منحصر‌به‌فرد و دیگری آیات به‌صورت سوره به سوره با شماره‌گذاری آیات منطبق با شماره‌های موجود در قرآن‌کریم دسته‌بندی و برای بهره‌برداری آماده شد.
